1 / 18 محکم ترین دستگیره های ایمان
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به اصحابش :ایمان را در دل هایتان نو کنید . کسی که حرامی انجام می دهد ، از آن دست بر دارد و به کار دیگری روی آورد و هر نیکوکاری که نیکی می کند ، ثوابش بر عهده خداوند است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خطاب به ابو هریره :ای ابو هریره! اسلام را [در خودت] نو گردان . شهادت «لا إله إلّا اللّه » را زیاد بگو .
امام جواد علیه السلام :مردی از یاران [پدرم] رضا علیه السلام بیمار شد . ایشان به عیادت او رفت و پرسید : «چگونه ای ؟». مرد گفت : دور از جان شما! مرگ را دیدم . و منظورش درد و رنجی بود که از شدّت بیماری می کشید . [پدرم] پرسید : «چگونه بود؟» . گفت : دردناک و سخت . فرمود : «تو مرگ را ندیده ای ؛ بلکه علامت هشدار دهنده آن و چیزی را دیده ای که گوشه ای از احوال آن را به تو می شناساند . مردم ، دو دسته اند : دسته ای که با مردن آسوده می شوند ، و دسته ای که با مرگشان [دیگران] از آنان آسوده می شوند . پس ایمان به خدا و به ولایت را نو گردان تا از آسوده شوندگان باشی» . و آن مرد چنین کرد .
1 / 18محکم ترین دستگیره های ایمانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دوست داشتن برای خدا و دشمن داشتن برای خدا ، محکم ترین دستگیره های ایمان اند .
.
ص: 102
المستدرک علی الصحیحین عن ابن مسعود :قالَ لِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : یا عَبدَ اللّهِ بنَ مَسعودٍ ، فَقُلتُ : لَبَّیکَ یا رَسولَ اللّهِ ثَلاثَ مِرارٍ ، قالَ : هَل تَدری أیُّ عُرَی الإِیمانِ أوثَقُ ؟ قُلتُ : اللّهُ ورَسولُهُ أعلَمُ ، قالَ : أوثَقُ [عُرَی] الإیمانِ الوِلایَهُ فِی اللّهِ بِالحُبِّ فیهِ وَالبُغضِ فیهِ . (1)
المعجم الکبیر عن ابن عبّاس :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لِأَبی ذَرٍّ : أیُّ عُرَی الإِیمانِ أظُنُّهُ قالَ : أوثَقُ ؟ قالَ : اللّهُ ورَسولُهُ أعلَمُ ، قالَ : المُوالاهُ فِی اللّهِ ، وَالمُعاداهُ فِی اللّهِ ، وَالحُبُّ فِی اللّهِ ، وَالبُغضُ فِی اللّهِ. (2)
الإمام الصادق علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لِأَصحابِهِ : أیُّ عُرَی الإِیمانِ أوثَقُ ؟ فَقالوا: اللّهُ ورَسولُهُ أعلَمُ ، وقالَ بَعضُهُم : الصَّلاهُ ، وقالَ بَعضُهُم : الزَّکاهُ ، وقالَ بَعضُهُم : الصِّیامُ، وقالَ بَعضُهُم: الحَجُّ وَالعُمرَهُ ، وقالَ بَعضُهُم : الجِهادُ ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : لِکُلِّ ما قُلتُم فَضلٌ ولَیسَ بِهِ ، ولکِن أوثَقُ عُرَی الإِیمانِ الحُبُّ فِی اللّهِ وَالبُغضُ فِی اللّهِ وتَوالی أولِیاءِ اللّهِ وَالتَّبَرّی مِن أعداءِ اللّهِ . (3)
.
1- .المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 522 ح 3790 ، السنن الکبری : ج 10ص 394 ح 21069 ، المعجم الصغیر: ج 1 ص 223 کلاهما نحوه ، المعجم الکبیر : ج 10 ص 171 ح 10357 ، حلیه الاولیاء : ج 4 ص 177 الرقم 271 ، کنز العمّال : ج 15 ص 890 ح 43525 .
2- .المعجم الکبیر : ج 11 ص 172 ح 11537 ، شعب الایمان : ج 7 ص 70 ح 9513 ولیس فیه «والمعاداه فی اللّه » ، کنز العمّال : ج 1 ص 288 ح 1395 ؛تحف العقول : ص 55 ولیس فیه «والحب فی اللّه » ، بحار الأنوار : ج 77 ص 159 ح 152 .
3- .الکافی : ج 2 ص 125 ح 6 ، المحاسن : ج 1 ص 411 ح 939 کلاهما عن عمرو بن مدرک ، معانی الاخبار : ص 398 ح 55 عن علیّ بن مروک الطائیعن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 69 ص 242 ح 17 ؛ مسند ابن حنبل : ج 6 ص 410ح 18549 وفیه «اوسط» بدل «اوثق» فی الموضعین ، مسند الطیالسی : ص 101 ح 747 کلاهما عن البراء بن عازب ولیس فیهما ذیله من «وتوالیاولیاء اللّه ...» .
ص: 103
المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابن مسعود :پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود : «عبد اللّه بن مسعود!». سه بار گفتم : بله ، ای پیامبر خدا! فرمود : «آیا می دانی کدام دستگیره ایمان ، محکم تر است ؟». گفتم : خدا و پیامبرش داناترند . فرمود : «محکم ترین ایمان ، عبارت است از پیروی ( / دوستی) کردن برای خدا ، از راه مِهروَرزی و کین ورزی برای اوست» .
المعجم الکبیر به نقل از ابن عبّاس :پیامبر خدا به ابو ذر فرمود : «کدام دستگیره ایمان ، محکم تر است ؟» . به گمانم همین تعبیر (محکم تر) را فرمود . ابو ذر گفت : خدا و رسول او بهتر می دانند . فرمود : «دوستی ورزیدن برای خدا ، و دشمنی ورزیدن برای خدا ، و دوست داشتن برای خدا و نفرت داشتن برای خدا» .
امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا به اصحابش فرمود : «کدام دستگیره ایمان ، استوارتر است ؟». [اصحاب] گفتند : خدا و پیامبرش داناترند . و یکی گفت : نماز . یکی گفت : زکات . یکی گفت : روزه . یکی گفت : حج و عمره . و دیگری گفت : جهاد . پیامبر خدا فرمود : «هر یک از اینها که گفتید ، ارزش خود را دارد؛ امّا آن نیست [که من می خواهم] ؛ بلکه محکم ترین دستگیره های ایمان ، مهر و کین داشتن برای خدا ، و دوست داشتن دوستان خدا و بیزاری از دشمنان خداست» .
.
ص: 104
عنه علیه السلام :مِن أوثَقِ عُرَی الإِیمانِ أن تُحِبَّ فِی اللّهِ وتُبغِضَ فِی اللّهِ وتُعطِیَ فِی اللّهِ وتَمنَعَ فِی اللّهِ. (1)
1 / 19أعظَمُ شُعَبِ الإِیمانِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :وُدُّ المُؤمِنِ لِلمُؤمِنِ فِی اللّهِ مِن أعظَمِ شُعَبِ الإِیمانِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :الإِیمانُ بِضعٌ وسَبعونَ شُعبَهً ، أفضَلُها لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأوضَعُها إماطَهُ الأَذی عَنِ الطَّریقِ ، وَالحَیاءُ شُعبَهٌ مِنَ الإِیمانِ . (3)
1 / 20حَلاوَهُ الإِیمانِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ وَجَدَ بِهِنَّ حَلاوَهَ الإِیمانِ وطَعمَهُ : أن یَکونَ اللّهُ عز و جلورَسولُهُ أحَبَّ إلَیهِ مِمّا سِواهُما ، وأن یُحِبَّ فِی اللّهِ وأن یُبغِضَ فِی اللّهِ ، وأن توقَدَ نارٌ عَظیمَهٌ فَیَقَعَ فیها أحَبُّ إلَیهِ مِن أن یُشرِکَ بِاللّهِ شَیئا. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ وَجَدَ حَلاوَهَ الإِیمانِ : أن یَکونَ اللّهُ ورَسولُهُ أحَبَّ إلَیهِ مِمّا سِواهُما، وأن یُحِبَّ المَرءَ لا یُحِبُّهُ إلّا للّهِِ ، وأن یَکرَهَ أن یَعودَ فِی الکُفرِ کَما یَکرَهُ أن یُقذَفَ فِی النّارِ. (5)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 125 ح 2 ، الأمالی للمفید : ص 151 ح 1 ، ثواب الاعمال : ص 202 ح 1 ، المحاسن : ج 1 ص 410 ح 932 کلها عن سعید الاعرج ،تحف العقول : ص 362 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 236 ح 2 .
2- .الکافی : ج 2 ص 125 ح 3 عن سلام بن المستنیر عن الإمام الباقر علیه السلام ، تحف العقول : ص 48 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 240 ح 14 .
3- .سنن النسائی : ج 8 ص 110 ، صحیح مسلم : ج 1 ص 63 ح 58 نحوه ، الأدب المفرد : ص 181 ح 598 ، الدعاء للطبرانی : ص 437 ح 1489 کلّها عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 1 ص 35 ح 52 .
4- .سنن النسائی : ج 8 ص 94 ، تاریخ بغداد : ج 2 ص 199 الرقم 629 کلاهما عن أنس .
5- .صحیح البخاری : ج 1 ص 14 ح 16 ، صحیح مسلم : ج 1 ص 66 ح 67 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 15 ح 2624 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص1338 ح 4033 ، سنن النسائی : ج 8 ص 96 کلّها عن أنس نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 808 ح 43212 .
ص: 105
1 / 19 بزرگ ترین شعبه های ایمان
1 / 20 شیرینی ایمان
امام صادق علیه السلام :از محکم ترین دستگیره های ایمان ، این است که برای خدا دوست بداری و برای خدا دشمن بداری و برای خدا دِهِش کنی و برای خدا دریغ بوَرزی» .
1 / 19بزرگ ترین شاخه های ایمانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دوستیِ مؤمن با مؤمن برای خدا ، از بزرگ ترین شاخه های ایمان است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ایمان ، هفتاد و اندی شعبه دارد که برترینِ آنها ، [عقیده] لا إله إلّا اللّه و پایین ترینش برداشتن چیزهای آزارنده ، از سر راه [مردم ]است . حیا هم شاخه ای از ایمان است .
1 / 20شیرینی ایمانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیزند که در هر کس وجود داشته باشند ، شیرینی و مزه ایمان را چشیده است : [اوّل] این که خدا و پیامبرش نزد او محبوب تر از هر چیز و هر کس دیگر باشند . [دوم] این که برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن بدارد . و [سوم] این که اگر آتشی بزرگ برافروخته شود و در آن افتد ، برایش محبوب تر از آن باشد که چیزی را شریک خدا قرار دهد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیزند که در هر کس وجود داشته باشند ، شیرینیِ ایمان را چشیده است : خدا و پیامبرش را از هر چیز دیگری دوست تر بدارد ؛ هر کس را دوست دارد ، تنها برای خدا دوست داشته باشد ؛ و خوش نداشته باشد که به کفر باز گردد ، همان گونه که خوش ندارد در آتش افکنده شود .
.
ص: 106
مسند ابن حنبل عن أبی رزین العقیلی :أتَیتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقُلتُ : ... یا رَسولَ اللّهِ! ومَا الإِیمانُ ؟ قالَ : أن تَشهَدَ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ ، وأن یَکونَ اللّهُ ورَسولُهُ أحَبَّ إلَیکَ مِمّا سِواهُما ، وأن تُحرَقَ بِالنّارِ أحَبُّ إلَیکَ مِن أن تُشرِکَ بِاللّهِ ، وأن تُحِبَّ غَیرَ ذی نَسَبٍ لا تُحِبُّهُ إلّا للّهِِ عز و جل ، فَإِذا کُنتَ کَذلِکَ فَقَد دَخَلَ حُبُّ الإِیمانِ فی قَلبِکَ کَما دَخَلَ حُبُّ الماءِ لِلظَّمآنِ فِی الیَومِ القائِظِ. (1)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ذاقَ طَعمَ الإِیمانِ مَن رَضِیَ بِاللّهِ رَبّا وبِالإِسلامِ دینا وبِمُحَمَّدٍ رَسولاً. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أحَبَّ أن یَجِدَ طَعمَ الإِیمانِ فَلیُحِبَّ المَرءَ لا یُحِبُّهُ إلَا للّهِِ عز و جل . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ مَن فَعَلَهُنَّ فَقَد طَعِمَ طَعمَ الإِیمانِ : مَن عَبَدَ اللّهَ وَحدَهُ وأنَّهُ لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأعطی زَکاهَ مالِهِ طَیِّبَهً بِها نَفسُهُ رافِدَهً عَلَیهِ کُلَّ عامٍ ، ولا یُعطِی الهَرِمَهَ و لَا الدَّرِنَهَ ولَا المَریضَهَ ولَا الشَّرَطَ اللَّئیمَهَ ولکِن مِن وَسَطِ أموالِکُم ، فَإِنَّ اللّهَ لَم یَسأَلکُم خَیرَهُ ولَم یَأمُرکُم بِشَرِّهِ. (4)
.
1- .مسند ابن حنبل : ج 5 ص 470 ح 16194 ، الزهد لابن المبارک (الملحقات) : ص 31 ح 121 ، مسند الشامیّین : ج 1 ص 347 ح 602 ، تاریخ دمشق : ج53 ص 73 ح 11168 ، کنز العمّال : ج 1 ص 34 ح 49 .
2- .صحیح مسلم : ج 1 ص 62 ح 56 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 14 ح 2623 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 445 ح 1778 ، اُسد الغابه : ج 3 ص 165 الرقم 2799 ، مسند أبی یعلی : ج 6 ص 141 ح 6662 کلّها عن العبّاس بن عبد المطّلب ، کنز العمّال : ج 1 ص 25 ح 9 .
3- .مسند ابن حنبل : ج 3 ص 157 ح 7972 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 44 ح 3 ، مسند إسحاق بن راهویه : ج 1 ص 281 ح 253 ، مسند الشهاب : ج 1 ص 271 ح 440 کلّها عن أبی هریره نحوه ، کنز العمّال : ج 9 ص 10 ح 24679 .
4- .سنن أبی داود : ج 2 ص 103 ح 1582 ، السنن الکبری : ج 4 ص 161 ح 7275 ، التاریخ الکبیر : ج 5 ص 31 الرقم 54 بزیاده «وزکی نفسه، فقال رجل : ما تزکیه المرء نفسه ؟ قال : أن یعلم أنّ اللّه عز و جل معه حیث ما کان» فی آخره وکلّها عن عبد اللّه بن معاویه الغاضری ، کنز العمّال : ج 1 ص 25 ح 10 .
ص: 107
مسند ابن حنبل به نقل از ابو رزین عقیلی :نزد پیامبر خدا رفتم و گفتم : ... ای پیامبر خدا ! ایمان چیست؟ فرمود : «این که گواهی دهی معبودی جز خدای یگانه و بی انباز نیست و محمّد ، بنده و فرستاده اوست ، و این که خدا و پیامبرش نزد تو محبوب تر از هر چیز دیگر باشند و سوزانده شدن در آتش را خوش تر از آن داشته باشی که به خداوند ، شرک ورزی و این که اگر غیر خویشاوندی را دوست داری ، تنها برای خداوند عز و جلدوستش بداری . اگر چنین بودی ، عشق به ایمان ، همان گونه در دلت وارد شده است که عشق به آب ، وجود شخص تشنه را در یک روز داغ ، فرا می گیرد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که به پروردگاریِ خدا و دین اسلام و پیامبری محمّد ، خشنود باشد ، طعم ایمان را چشیده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس دوست دارد که طعم ایمان را بیابد ، باید هر کس را که دوست می دارد، فقط برای خدا دوستش بدارد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیز است که هر کس آنها را انجام دهد ، به راستی ، طعم ایمان را چشیده است : کسی که خدای یگانه را که معبودی جز او نیست ، بپرستد و کسی که هر سال زکات مالش را با میل و رغبت بپردازد ، و [از دام های] پیر و گر و بیمار و بنجل و پست (1) خود ندهد ؛ بلکه از اموال متوسّطتان باشد ؛ زیرا خداوند ، نه بهترینش را از شما خواسته است و نه به دادنِ بدترینش دستور داده است .
.
1- .واژه «لئیمه» که در متن عربی حدیث آمده، یعنی : حیوانی که شیر نمی دهد .
ص: 108
الإمام الکاظم علیه السلام :إنَّ المَسیحَ علیه السلام قالَ لِلحَوارِیّینَ : ... یا عَبیدَ السَّوءِ نَقُّوا القَمحَ وطَیِّبوهُ وأدِقّوا طَحنَهُ تَجِدوا طَعمَهُ ویَهنِئکُم أکلُهُ ، کَذلِکَ فَأَخلِصُوا الإِیمانَ وأکمِلوهُ تَجِدوا حَلاوَتَهُ ویَنفَعکُم غِبُّهُ (1) . (2)
الإمام الصادق علیه السلام فی خُطبَهٍ لَهُ یَذکُرُ فیها حالَ الأَئِمَّهِ علیهم السلام وصِفاتِهِم :إنَّ اللّهَ عز و جلأوضَحَ بِأَئِمَّهِ الهُدی مِن أهلِ بَیتِ نَبِیِّنا عَن دینِهِ ، وأبلَجَ بِهِم عَن سَبیلِ مِنهاجِهِ ، وفَتَحَ بِهِم عَن باطِنِ یَنابیعِ عِلمِهِ ، فَمَن عَرَفَ مِن اُمَّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله واجِبَ حَقِّ إمامِهِ وَجَدَ طَعمَ حَلاوَهِ إیمانِهِ ، وعَلِمَ فَضلَ طِلاوَهِ (3) إسلامِهِ . (4)
1 / 21مَن لا یَجِدُ حَلاوَهَ الإِیمانِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَجِدُ عَبدٌ طَعمَ الإِیمانِ حَتّی یُؤمِنَ بِالقَدَرِ کُلِّهِ . (5)
.
1- .الغبّ : العاقبه (المصباح المنیر : ص 442 «غیب») .
2- .تحف العقول : ص392 وص 507 وفیه «الدنیا» بدل «السوء» ولیس فیه «وأکملوه» ، بحارالأنوار : ج 1 ص 145 .
3- .الطلاوه : البهجه (المصباح المنیر : ص 377 «طلی») .
4- .الکافی : ج 1 ص 203 ح 2 ، الغیبه للنعمانی : ص 224 ح 7 ، مختصر بصائر الدرجات : ص 89 کلّها عن إسحاق بن غالب ، بصائر الدرجات : ص 413ح 2 عن ابن إسحاق بن غالب وکلاهما نحوه ، بحارالأنوار : ج 25 ص 151 ح 24 .
5- .مسند الطیالسی : ص 24 ح 170 عن ربعی عن الإمام علیّ علیه السلام ، السنن الکبری : ج 10 ص 345 ح 20878 عن الحارث عن الإمام علیّ علیه السلام وراجع : المصنّف لعبد الرزّاق : ج 11 ص 118 ح 20081 والمعجم الکبیر : ج 9 ص 157 ح 8789 .
ص: 109
1 / 21 کسانی که شیرینی ایمان را نمی چشند
امام کاظم علیه السلام :مسیح علیه السلام به حواریان گفت : «... ای بندگان بد! گندم را پاک و تمیز کنید و نیکو آردش نمایید تا مزه آن را بیابید و از خوردنش لذّت ببرید . همچنین ایمان را نیز ناب و کامل گردانید تا شیرینیِ آن را بچشید و سرانجامش شما را سود بخشد» .
امام صادق علیه السلام در سخنرانی ای در باره احوال و صفات امامان علیهم السلام :خداوند عز و جل به واسطه پیشوایان هدایت از خاندان پیامبرمان ، دین خود را روشن ساخت و راهش را هویدا نمود و درون چشمه های علمش را گشود . پس هر کس از امّت محمّد ، حقّ واجب امامش را بشناسد، شیرینیِ ایمانش را در می یابد و به ارزشِ زیباییِ اسلامش پی می برد .
1 / 21کسانی که شیرینی ایمان را نمی چشندپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ بنده ای طعم ایمان را نمی چشد ، مگر آن گاه که به تقدیر ، به همه اش ، ایمان آورد .
.
ص: 110
عنه صلی الله علیه و آله :لا یَجِدُ العَبدُ حَلاوَهَ الإِیمانِ حَتّی یُؤمِنَ بِالقَدَرِ خَیرِهِ وشَرِّهِ وحُلوِهِ ومُرِّهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :لا یَجِدُ الرَّجُلُ حَلاوَهَ الإِیمانِ فی قَلبِهِ حَتّی لا یُبالِیَ مَن أکَلَ الدُّنیا . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :لا تَدخُلُ حَلاوَهُ الإِیمانِ قَلبَ امرِیً حَتّی یَترُکَ بَعضَ الحَدیثِ لِخَوفِ الکَذِبِ وإن کانَ صادِقا ، ویَترُکَ بَعضَ المِراءِ وإن کانَ مُحِقّا. (3)
الإمام علیّ علیه السلام :کَیفَ یَجِدُ حَلاوَهَ الإِیمانِ مَن یَسخَطُ الحَقَّ؟! (4)
عنه علیه السلام :لا یَجِدُ عَبدٌ طَعمَ الإِیمانِ حَتّی یَترُکَ الکَذِبَ هَزلَهُ وجِدَّهُ. (5)
عنه علیه السلام :لا یَذوقُ المَرءُ مِن حَقیقَهِ الإِیمانِ حَتّی یَکونَ فیهِ ثَلاثُ خِصالٍ : الفِقهُ فِی الدّینِ ، وَالصَّبرُ عَلَی المَصائِبِ ، وحُسنُ التَّقدیرِ فِی المَعاشِ . (6)
الإمام الصادق علیه السلام :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام یَقولُ : لا یَجِدُ عَبدٌ طَعمَ الإِیمانِ حَتّی یَعلَمَ أنَّ ما أصابَهُ لَم یَکُن لِیُخطِئَهُ وأنَّ ما أخطَأَهُ لَم یَکُن لِیُصیبَهُ ، وأنَّ الضّارَّ النّافِعَ هُوَ اللّهُ عز و جل . (7)
عنه علیه السلام :حَرامٌ عَلی قُلوبِکُم أن تَعرِفَ حَلاوَهَ الإِیمانِ حَتّی تَزهَدَ فِی الدُّنیا . (8)
.
1- .معرفه علوم الحدیث : ص 31 ، کنز العمّال : ج 1 ص 126 ح 595 نقلاً عن ابن النجّار وکلاهما عن أنس .
2- .الکافی : ج 2 ص 128 ح 2 عن حفص بن غیاث عن الإمام الصادق علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 209 ح 567 ولیس فیه «فی قلبه» ، بحارالأنوار : ج 73 ص49 ح 20 .
3- .الفردوس : ج 5 ص 104 ح 7608 عن أبی موسی ، کنز العمّال : ج 3 ص 354 ح 6904 .
4- .غرر الحکم : ج 4 ص 566 ح 7004 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 383 ح 6476 وفیه «یُسخِطُهُ» بدل «یَسخَطُ» .
5- .الکافی : ج 2 ص 340 ح 11 ، المحاسن : ج 1 ص 209 ح 372 وفیه «یدع» بدل «یترک» وکلاهما عن الأصبغ بن نباته ، تحف العقول : ص216 ، بحارالأنوار : ج 72 ص 249 ح 14 .
6- .قرب الإسناد : ص 95 ح 323 عن الحسین بن علوان عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، بحارالأنوار : ج 71 ص 85 ح 29 .
7- .الکافی : ج 2 ص 58 ح 7 عن صفوان الجمّال وص 58 ح 4 عن زراره ، تحف العقول : ص 207 و ص 218 ولیس فیهما ذیله ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص184 ، بحارالأنوار : ج 70 ص 154 ح 12 .
8- .الکافی : ج 2 ص 128 ح 2 عن حفص بن غیاث وص 130 ح 10 عن عبد اللّه بن القاسم نحوه ، مشکاه الأنوار : ص 209 ح 568 وفیه «تزهدوا» بدل«تزهد» ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 191 عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 49 ح 20 .
ص: 111
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بنده شیرینی ایمان را نمی چشد ، تا آن گاه که به تقدیر، چه نیک و چه بدش ، و چه شیرین و چه تلخش ، ایمان بیاورد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :انسان ، شیرینی ایمان را در دلش نمی یابد ، مگر آن گاه که برایش مهم نباشد چه کسی دنیا را خورد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شیرینی ایمان به دل هیچ کس وارد نمی شود ، مگر آن که پاره ای سخنان را از ترس دروغ بودن ، ترک گوید ، اگر چه [در واقعْ ]راست باشند ، و برخی مجادلات را ترک گوید ، هر چند حق با او باشد .
امام علی علیه السلام :چگونه شیرینی ایمان را بچشد کسی که از حق می رنجد؟!
امام علی علیه السلام :بنده طعم ایمان را نمی یابد ، مگر آن که دروغ گفتن را ، به شوخی یا جدّی ، ترک گوید .
امام علی علیه السلام :انسان ، حقیقت ایمان را نمی چشد ، مگر آن گاه که سه خصلت در او وجود داشته باشد : فهم در دین ، شکیبایی در برابر سختی ها ، و حسابگری در معاش .
امام صادق علیه السلام :امیر مؤمنان می فرمود : «هیچ بنده ای طعم ایمان را در نمی یابد ، مگر آن گاه که بداند آنچه به او رسیده است ، نمی شده نرسد و آنچه به او نرسیده است ، ممکن نبوده که برسد ، و این که زیان رسان و سودبخش، تنها خداوند عز و جل است و بس» .
امام صادق علیه السلام :بر دل های شما حرام است که شیرینیِ ایمان را بچشند، مگر آن گاه که به دنیا بی رغبت شوند .
.
ص: 112
الفصل الثّانی : ما یجب الإیمان به2 / 1الغَیْبُ«الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ» . (1)
2 / 2اللّه عزّوجلُّ ومَلائِکَتُهُ وکُتُبُهُ ورُسُلُهُالکتاب«قُلْ ءَامَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتَابٍ» . (2)
«ءَامَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَمَلَئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ» . (3)
«فَامِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ» . (4)
«فَامِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَکُمْ أَجْرٌ عَظِیمٌ» . (5)
.
1- .البقره : 3 .
2- .الشوری : 15 .
3- .البقره : 285 .
4- .النساء : 171 .
5- .آل عمران : 179 .
ص: 113
فصل دوم: چیزهایی که ایمان به آنها واجب است
2 / 1 غیب
2 / 2 خدا و فرشتگان و کتاب ها و فرستادگان او
فصل دوم: چیزهایی که ایمان به آنها واجب است2 / 1غیب«آنان که به غیب ایمان می آورند و نماز را بر پا می دارند و از آنچه به ایشان روزی داده ایم ، انفاق می کنند» .
2 / 2خدا و فرشتگان و کتاب ها و فرستادگان اوقرآن«بگو: به هر کتابی که خدا نازل کرده است ، ایمان آوردم» .
«پیامبر [ خدا ] بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده ، ایمان آورده است، و مؤمنان همگی ، به خدا و فرشتگان و کتاب ها و فرستادگانش ایمان آورده اند» .
«پس به خدا و فرستادگان او ایمان آورید» .
«پس به خدا و فرستادگان او ایمان آورید ، و اگر ایمان آورید و پرهیزگاری پیشه کنید ، برایتان مزد بزرگی هست» .
.
ص: 114
«قُولُواْ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَ مَا أُنزِلَ إِلَیْنَا وَ مَا أُنزِلَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْبَاطِ وَ مَا أُوتِیَ مُوسَی وَ عِیسَی وَمَا أُوتِیَ النَّبِیُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ» . (1)
الحدیثالإمام الباقر والإمام الصادق علیهماالسلام فی قَولِ اللّهِ : «الْعُرْوَهِ الْوُثْقَی» :هِیَ الإِیمانُ بِاللّهِ ، یُؤمِنُ بِاللّهِ وَحدَهُ . (2)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أوثَقُ العُرَی الإِیمانُ بِاللّهِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :الإِیمانُ ثَلاثَهٌ .... : مَن آمَنَ بِاللّهِ العَظیمِ ، وصَدَّقَ المُرسَلینَ أوَّلَهُم وآخِرَهُم ، وعَلِمَ أنَّهُ مَبعوثٌ. (4)
الإمام الصادق علیه السلام :قالَ لُقمانُ لِابنِهِ : ... لِلإِیمانِ ثَلاثُ عَلاماتٍ : الإِیمانُ بِاللّهِ ، وکُتُبِهِ ، ورُسُلِهِ. (5)
عنه علیه السلام :کَیفَ یَهتَدی مَن لَم یُبصِر ؟ وکَیفَ یُبصِرُ مَن لَم یَتَدَبَّر ؟ اِتَّبِعوا رَسولَ اللّهِ وأهلَ بَیتِهِ وأقِرُّوا بِما نَزَلَ مِن عِندِ اللّهِ وَاتَّبِعوا آثارَ الهُدی ، فَإِنَّهُم عَلاماتُ الأَمانَهِ وَالتُّقی ، وَاعلَموا أنَّهُ لَو أنکَرَ رَجُلٌ عیسَی بنَ مَریَمَ علیه السلام وأقَرَّ بِمَن سِواهُ مِنَ الرُّسُلِ لَم یُؤمِن ، اِقتَصُّوا (6) الطَّریقَ بِالتِماسِ المَنارِ ، وَالتَمِسوا مِن وَراءِ الحُجُبِ الآثارَ تَستَکمِلوا أمرَ دینِکُم وتُؤمِنوا بِاللّهِ رَبِّکُم. (7)
.
1- .البقره : 136 وراجع : آل عمران : 84 .
2- .تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 138 ح 459 عن زراره وحمران ومحمّدبن مسلم ، بحارالأنوار : ج 67 ص 60 ح 4 .
3- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 402 ح 5868 ، الامالی للصدوق : ص 576 ح 788 کلاهما عن أبی الصباح الکنانی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 77 ص 114 ح 8 .
4- .حلیه الأولیاء : ج 2 ص 193 الرقم 177 عن أبی هریره .
5- .الخصال : ص 121 ح 113 عن حمّاد بن عیسی ، بحارالأنوار : ج 13 ص 415 ح 8 .
6- .اقْتَصَّ : تَتَبَّعَهُ (المعجم الوسیط : ج 2 ص 739 «قصص») .
7- .الکافی : ج 1 ص 182 ح 6 وج2 ص 48 ح 3 وفیه «ینذر» بدل «یتدبّر» ، کمال الدین : ص 411 ح 7 نحوه وکلّها عن عبد الرحمن بن أبی لیلی ،بحارالأنوار : ج 69 ص 11 ح 12 .
ص: 115
«بگویید: ما به خدا و به آنچه بر ما نازل شده و به آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط ، نازل آمده و به آنچه به موسی و عیسی داده شده و به آنچه به همه پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده، ایمان آورده ایم . میان هیچ یک از ایشان فرق نمی گذاریم و در برابر او تسلیم هستیم» .
حدیثامام باقر و امام صادق علیهماالسلام در باره این سخن خداوند : «دستگیره محکم» :آن ، ایمان به خداست . [یعنی] به خدای یگانه ایمان بیاورد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :محکم ترینِ دستگیره ها ، ایمان به خداست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ایمان ، سه تاست ... : کسی که به خدای بزرگ ایمان آورَد (توحید) و پیامبران را ، از نخستینِ آنان تا آخرینشان ، تصدیق کند (نبوّت) و بداند که برانگیخته خواهد شد (معاد) .
امام صادق علیه السلام :لقمان به فرزندش گفت : ایمان ، سه نشانه دارد : باور داشتن خدا و کتاب های او و پیامبرانش .
امام صادق علیه السلام :چگونه ره یابد آن که بینا نیست ؟ و چگونه بینا شود آن که اندیشه نکند ؟ از پیامبر خدا و اهل بیت او پیروی کنید و به آنچه از نزد خدا فرود آمده است ، اقرار کنید و آثار هدایت را دنبال کنید ؛ زیرا اینان نشانه های امانت و پرهیزگاری اند . و بدانید که اگر کسی [ تنها] عیسی بن مریم علیه السلام را انکار کند ، ولی به [حقّانیت] دیگر پیامبران اقرار نماید ، او مؤمن نیست . از طریق چراغ راه نما ، راه را بپویید ، و از پسِ پرده ها نشانه ها را بجویید تا کار دینتان کامل گردد و به خداوند که پروردگارتان است ، ایمان آورده باشید .
.
ص: 116
2 / 3الآخِرَهُ«وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَ بِالْاخِرَهِ هُمْ یُوقِنُونَ» . (1)
«مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْاخِرِ وَ عَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ» . (2)
راجع : البقره : 177 و 232 ، آل عمران : 114 ، النساء : 39 و 162 ، المائده : 69 ، الأنعام : 92 ، التوبه : 18 و 44 و 99 ، النمل : 2 و 3 ، لقمان : 4 ، المجادله : 22 ، الطلاق : 2 .
2 / 4خاتَمُ الأَنبِیاءِ وما اُنزِلَ إلَیهِالکتاب«فَامِنُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنزَلْنَا وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» . (3)
«لکِنِ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ» . (4)
«الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَالإِْنجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَْغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ ءَامَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِی أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * قُلْ یَاأَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعًا الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَْرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ یُحْیِ وَیُمِیتُ فَامِنُواْ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِیِّ الأُْمِّیِّ الَّذِی یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَکَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ» . (5)
.
1- .البقره : 4 .
2- .البقره : 62 .
3- .التغابن : 8 .
4- .النساء : 162 .
5- .الاعراف : 157 و 158 .
ص: 117
2 / 3 آخرت
2 / 4 خاتم پیامبران صلی الله علیه وآله و آنچه بر او نازل شده است
2 / 3آخرت«و آنان که بدانچه به سوی تو فرود آمده و به آنچه پیش از تو نازل شده است، ایمان می آورند و به آخرت ، یقین دارند» .
«هر کس به خدا و روز بازپسین ایمان داشت و کار شایسته کرد، پس اجرشان را پیش پروردگارشان خواهند داشت، و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهناک خواهند شد» .
ر. ک : بقره : آیه 177 و 232 ، آل عمران : آیه 114 ، نساء : آیه 39 و 162 ، مائده : آیه 69 ، انعام : آیه 92 ، توبه : آیه 18 و 44 و 99 ، نمل : آیه 2 3 ، لقمان : آیه 4 ، مجادله : آیه 22 و طلاق : آیه 2 .
2 / 4خاتم پیامبران و آنچه بر او نازل شده استقرآن«پس ، به خدا و پیامبر او و نوری که فرو فرستادیم ، ایمان آورید ، و خدا به آنچه انجام می دهید ، آگاه است» .
«لیکن از میان آنان ، راسخان در دانش و مؤمنان، به آنچه بر تو نازل شده و به آنچه پیش از تو نازل گردیده ، ایمان دارند» .
«همانان که از این فرستاده، پیامبرِ درس نخوانده -که [ نام ]او را نزد خود، در تورات و انجیل نوشته می یابند پیروی می کنند؛ [ همان پیامبری که ]آنان را به کار پسندیده فرمان می دهد و از کار ناپسند باز می دارد و چیزهای پاکیزه را برای آنان حلال و چیزهای ناپاک را بر ایشان حرام می گردانَد و از [ دوش ] آنان ، قید و بندهایی را که بر ایشان بوده است ، بر می دارد. پس کسانی که به او ایمان آوردند و بزرگش داشتند و یاری اش کردند و از نوری که با او نازل شده است ، پیروی کردند، آنان همان رستگاران اند. بگو: «ای مردم! من پیامبر خدا به سوی همه شما هستم ؛ همان [ خدایی ] که فرمان روایی آسمان ها و زمین، از آنِ اوست. هیچ معبودی جز او نیست [و] زنده می کند و می میراند. پس به خدا و فرستاده او -که پیامبر درس نخوانده ای است که به خدا و کلمات او ایمان دارد- بگروید و او را پیروی کنید. امید که هدایت شوید»» .
.
ص: 118
راجع : النساء : 136 170 ، التوبه : 86 ، الأحقاف : 31 ، الحدید : 7 28 .
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یُؤمِنُ بِاللّهِ مَن لَم یُؤمِن بی . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ موسی لَو أدرَکَنی ثُمَّ لَم یُؤمِن بی وبِنُبُوَّتی ما نَفَعَهُ إیمانُهُ شَیئا ولا نَفَعَتهُ النُّبُوَّهُ . (2)
الأمالی للطوسی عن أبی سعید عنه صلی الله علیه و آله :ما آمَنَ بِاللّهِ مَن لَم یُؤمِن بی ، ولَم یُؤمِن بی مَن لَم یَتَوَلَّ أو قالَ : لَم یُحِبَّ عَلِیّا . (3)
الإمام الرضا علیه السلام :إنَّما اُمِرَ النّاسُ بِالأَذانِ لِعِلَلٍ کَثیرَهٍ ... وجُعِلَ بَعدَ التَّکبیرِ الشَّهادَتانِ لِأَنَّ أوَّلَ الإِیمانِ هُوَ التَّوحیدُ وَالإِقرارُ للّهِِ تَبارَکَ وتَعالی بِالوَحدانِیَّهِ . وَالثّانی : الإِقرارُ لِلرَّسولِ صلی الله علیه و آله وسلم بِالرِّسالَهِ ، وأنَّ إطاعَتَهُما ومَعرِفَتَهُما مَقرونَتانِ ، ولِأَنَّ أصلَ الإِیمانِ إنَّما هُوَ الشَّهادَتانِ ، فَجُعِلَ شَهادَتَینِ شَهادَتَینِ ، کَما جُعِلَ فی سائِرِ الحُقوقِ شاهِدانِ ، فَإِذا أقَرَّ العَبدُ للّهِِ عز و جل بِالوَحدانِیَّهِ وأقَرَّ لِلرَّسولِ صلی الله علیه و آله وسلمبِالرِّسالَهِ فَقَد أقَرَّ بِجُملَهِ الإِیمانِ ، لِأَنَّ أصلَ الإِیمانِ إنَّما هُوَ بِاللّهِ وبِرَسولِهِ. (4)
.
1- .مسند ابن حنبل : ج 5 ص 593 ح 16651 و ج 9 ص 72 ح 23296 ، السنن الکبری : ج 1 ص 71 ح 193 کلّها عن عبد الرحمن بن حویطب عن جدّته ،المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 67 ح 6899 عن أسماء بنت سعید بن زید بن عمرو ، کنز العمّال : ج 9 ص 281 ح 26020 .
2- .الأمالی للصدوق : ص 287 ح 320 ، الاحتجاج : ج 1 ص 107 ح 28 ، جامع الأخبار : ص 45 ح 48 کلّها عن معمّر بن راشد عن الإمام الصادق علیه السلام ،بحار الأنوار : ج 16 ص 366 ح 72 .
3- .الأمالی للطوسی : ص 629 ح 1294 ، بحارالأنوار : ج 39 ص 197 ح 7 .
4- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 299 ح914 ، علل الشرائع : ص 259 ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 106 کلّها عن الفضل بن شاذان ، بحارالأنوار :ج 6 ص 66 .
ص: 119
ر . ک : نساء : آیه 136 170 ، توبه : آیه 86 ، احقاف : آیه 31 ، حدید : آیه 7 28 .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به خدا ایمان ندارد کسی که به من ایمان نیاورد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اگر موسی علیه السلام در زمان من می بود و به من و به پیامبریِ من ایمان نمی آورد ، نه ایمانش [به خدا ]کمترین نفعی برایش داشت و نه پیامبری[اش ]فایده ای داشت .
الأمالی ، طوسی به نقل از ابو سعید :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «کسی که به من ایمان نیاورده باشد ، به خدا ایمان نیاورده است و کسی که ولایت علی را نداشته باشد ، به من ایمان نیاورده است» یا فرمود : «محبّت علی را [نداشته باشد]» .
امام رضا علیه السلام :به دلایل بسیاری ، مردم ، مأمور به گفتن اذان شده اند ... و پس از تکبیر ، شهادتین قرار داده شده است ؛ چون [اوّلاً] گام آغازینِ ایمان ، توحید و اقرار به یگانگی خداوند تبارک و تعالی و گام دوم ، اقرار به پیامبریِ پیامبر صلی الله علیه و آله است و [ثانیا ]برای این که فرمان برداری از آن دو و شناخت آنها ، به یکدیگر وابسته اند و [ثالثا ]برای این که اساس ایمان ، شهادتین است ، و شهادتین ، دو تا قرار داده شد ، چنان که در دیگر امور حقوقی ، دو شاهد ، مقرّر گشته است . بنا بر این ، هر گاه بنده به یگانگی خداوند عز و جل و پیامبریِ پیامبر صلی الله علیه و آله اقرار کرد ، به کلّ ایمان ، اقرار کرده است ؛ زیرا ایمان در اصل ، همان اقرار به خدا و پیامبر اوست .
.
ص: 120
2 / 5جَوامِعُ ما یَجِبُ الإِیمانُ بِهِالکتاب«ذَ لِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِّلْمُتَّقِینَ * الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ * وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَ بِالْاخِرَهِ هُمْ یُوقِنُونَ» . (1)
«ءَامَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَمَلَئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَقَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ» . (2)
«قُولُواْ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَ مَا أُنزِلَ إِلَیْنَا وَ مَا أُنزِلَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْبَاطِ وَ مَا أُوتِیَ مُوسَی وَ عِیسَی وَمَا أُوتِیَ النَّبِیُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ» . (3)
«إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَالَّذِینَ هَادُواْ وَالصَّابِئینَ وَالنَّصَارَی مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْاخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ» . (4)
«یَاأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ ءَامِنُواْ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَی رَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلَئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْاخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالَاً بَعِیدًا». (5)
«لَّکِنِ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَالْمُقِیمِینَ الصَّلَاهَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْاخِرِ أُوْلَئِکَ سَنُؤْتِیهِمْ أَجْرًا عَظِیمًا * إِنَّا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ کَمَا أَوْحَیْنَا إِلَی نُوحٍ وَالنَّبِیِّینَ مِن بَعْدِهِ وَأَوْحَیْنَا إِلَی إِبْرَا هِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَعِیسَی وَأَیُّوبَ وَیُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَیْمَانَ وَءَاتَیْنَا دَاوُدَ زَبُورًا» . (6)
.
1- .البقره : 2 4 .
2- .البقره : 285 .
3- .البقره : 136 و راجع : آل عمران : 84 .
4- .المائده : 69 .
5- .النساء : 136 .
6- .النساء : 162 و 163 .
ص: 121
2 / 5 مجموعه آنچه ایمان به آنها واجب است
2 / 5مجموعه آنچه ایمان به آنها واجب استقرآن«این است کتابی که در [ حقّانیتِ] آن ، هیچ تردیدی نیست، [و]مایه هدایت تقواپیشگان است؛ آنان که به غیب ایمان می آورند و نماز را بر پا می دارند و از آنچه به ایشان روزی داده ایم ، انفاق می کنند و آنان که بدانچه به سوی تو فرود آمده و به آنچه پیش از تو نازل شده است، ایمان می آورند و به آخرت ، یقین دارند» .
«پیامبر [ خدا ] بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ، ایمان آورده است، و مؤمنان همگی ، به خدا و فرشتگان و کتاب ها و فرستادگانش ایمان آورده اند [ و گفتند ] : «میان هیچ یک از فرستادگانش ، فرق نمی گذاریم» و گفتند: «شنیدیم و گردن نهادیم . پروردگارا! آمرزش تو را [ خواستاریم ] و فرجام ، به سوی توست»» .
«بگویید: ما به خدا و به آنچه به سوی ما نازل شده و به آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط ، نازل آمده و به آنچه به موسی و عیسی داده شده و به آنچه به همه پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده، ایمان آورده ایم . میان هیچ یک از ایشان ، فرق نمی گذاریم و در برابر او تسلیم هستیم» .
«کسانی که ایمان آورده اند و کسانی که یهودی اند و صابئیان و نصارا، هر کس به خدا و روز بازپسین ایمان آوَرَد و کار نیکو کند، پس نه بیمی بر ایشان است و نه اندوهگین خواهند شد» .
«ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبر او و کتابی که بر پیامبرش فرو فرستاد و به کتاب هایی که پیش تر نازل کرده ، بگروید ، و هر کس به خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش و روز بازپسین کفر ورزد، در حقیقت ، دچار گم راهیِ دور و درازی شده است» .
«لیکن از میان آنان ، راسخان در دانش و مؤمنان، به آنچه بر تو نازل شده و به آنچه پیش از تو نازل گردیده ، ایمان دارند . به زودی ، به نمازگزاران و زکات دهندگان و ایمان آورندگان به خدا و روز بازپسین ، پاداشی بزرگ خواهیم داد . ما همچنان که به نوح و پیامبران پس از او، وحی کردیم، به تو [ نیز ]وحی کردیم و به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط و عیسی و ایّوب و یونس و هارون و سلیمان [ نیز ] وحی کردیم، و به داوود ، زبور را بخشیدیم» .
.
ص: 122
«وَهَذَا کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ مُّصَدِّقُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَی وَمَنْ حَوْلَهَا وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْاخِرَهِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَی صَلَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ» . (1)
«فَلِذَلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَ لَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَ قُلْ ءَامَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتَابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَ رَبُّکُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَ لَکُمْ أَعْمَالُکُمْ لَا حُجَّهَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنَا وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ» . (2)
«وَ الَّذِینَ هُم بِایَاتِ رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ» . (3)
«وَإِذَا جَاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِایَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَهَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنکُمْ سُوءَا بِجَهَالَهٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» . (4)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی جَوابِ مَن سَأَلَهُ عَن عَلامَهِ الإِیمانِ :أمّا عَلامَهُ الإِیمانِ فَأَربَعَهٌ ، الإِقرارُ بِتَوحیدِ اللّهِ ، وَالإِیمانُ بِهِ ، وَالإِیمانُ بِکُتُبِهِ ، وَالإِیمانُ بِرُسُلِهِ. (5)
عنه صلی الله علیه و آله :بَخٍ بَخٍ لِخَمسٍ ؛ مَن لَقِیَ اللّهَ مُستَیقِنا بِهِنَّ دَخَلَ الجَنَّهَ : یُؤمِنُ بِاللّهِ ، وَالیَومِ الآخِرِ ، وبِالجَنَّهِ ، وَالنّارِ ، وَالبَعثِ بَعدَ المَوتِ وَالحِسابِ . (6)
.
1- .الانعام : 92 .
2- .الشوری : 15 .
3- .المؤمنون : 58 .
4- .الأنعام : 54 .
5- .تحف العقول : ص 19 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 119 ح 11 .
6- .مسند ابن حنبل : ج 5 ص 320 ح 15662 وج 6 ص 311 ح 18098 ، تفسیر ابن کثیر : ج 5 ص 159 ، کنز العمّال : ج 15 ص 886 ح 43510 .
ص: 123
«و این ، خجسته کتابی است که ما آن را فرو فرستادیم، [ و ]کتاب هایی را که پیش از آن آمده ، تصدیق می کند ، و برای این که [ مردمِ ] امّ القری ( مکّه ) و کسانی را که پیرامون آن اند ، هشدار دهی ، و کسانی که به آخرت ایمان می آورند، به آن [ قرآن نیز ]ایمان می آورند و آنان بر نمازهای خود ، مراقبت می کنند» .
«بنا بر این ، به [ایمان] دعوت کن و همان گونه که مأموری ، ایستادگی نما و هوس های آنان را پیروی مکن و بگو: به هر کتابی که خدا نازل کرده است ، ایمان آوردم و مأمور شدم که میان شما عدالت کنم . خدا پروردگار ما و پروردگار شماست . اعمال ما از آنِ ما و اعمال شما از آنِ شماست . میان ما و شما خصومتی نیست . خدا میان ما را جمع می کند ، و فرجام ، به سوی اوست» .
«و کسانی که به آیات پروردگارشان ایمان دارند» .
«و چون کسانی که به آیات ما ایمان دارند، نزد تو آیند، بگو: «درود بر شما! پروردگارتان رحمت را بر خود ، مقرّر کرده که هر کس از شما به نادانی ، کار بدی کند و آن گاه به توبه و صلاح آید، پس وی آمرزنده مهربان است»» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ شخصی که از ایشان در باره نشانه ایمان پرسید :نشانه ایمان ، چهار تاست : گواهی دادن به یگانگی خدا ، و باور داشتن او ، و باور داشتن کتاب های او ، و باور داشتن فرستادگان او .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بَه بَه از پنج چیز که هر کس با یقین به آنها خدای را دیدار کند ، به بهشت می رود : به خدا ، به روز واپسین ، به بهشت و دوزخ ، به زنده شدن پس از مرگ، و به حسابرسی ، ایمان داشته باشد .
.
ص: 124
عنه صلی الله علیه و آله :لا یُؤمِنُ عَبدٌ حَتّی یُؤمِنَ بِأَربَعَهٍ : حَتّی یَشهَدَ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ ، وأنّی رَسولُ اللّهِ بَعَثَنی بِالحَقِّ ، وحَتّی یُؤمِنَ بِالبَعثِ بَعدَ المَوتِ ، وحَتّی یُؤمِنَ بِالقَدَرِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :لَم یُؤمِن عَبدٌ حَتّی یُؤمِنَ بِأَربَعٍ : یُؤمِنَ بِاللّهِ ، وأنَّ اللّهَ بَعَثَنی بِالحَقِّ ، ویُؤمِنَ بِالبَعثِ بَعدَ المَوتِ ، ویُؤمِنَ بِالقَدَرِ خَیرِهِ وشَرِّهِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :الإِیمانُ أن تُؤمِنَ بِاللّهِ ومَلائِکَتِهِ وکُتُبِهِ ورُسُلِهِ ، وتُؤمِنَ بِالجَنَّهِ وَالنّارِ وَالمیزانِ ، وتُؤمِنَ بِالبَعثِ بَعدَ المَوتِ ، وتُؤمِنَ بِالقَدَرِ خَیرِهِ وشَرِّهِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :الإِیمانُ أن تُؤمِنَ بِاللّهِ ومَلائِکَتِهِ وکُتُبِهِ ورُسُلِهِ وَالیَومِ الآخِرِ ، وتُؤمِنَ بِالقَدَرِ خَیرِهِ وشَرِّهِ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :الإِیمانُ هُوَ أداءُ الفَرائِضِ وَاجتِنابُ الکَبائِرِ ، وَالإِیمانُ هُوَ مَعرِفَهٌ بِالقَلبِ وإقرارٌ بِاللِّسانِ وعَمَلٌ بِالأَرکانِ وَالإِقرارُ بِعَذابِ القَبرِ ومُنکَرٍ ونَکیرٍ وَالبَعثِ بَعدَ المَوتِ وَالحِسابِ وَالصِّراطِ وَالمیزانِ ، ولا إیمانَ بِاللّهِ إلّا بِالبَراءَهِ مِن أعداءِ اللّهِ عز و جل . (5)
.
1- .الخصال : ص 198 ح 8 عن ربعی بن خراش عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 68 ص 270 ح 25 ؛ سنن الترمذی : ج 4 ص 452 ح 2145 ، سنن ابن ماجه : ج 1 ص 32 ح 81 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 210 ح 758 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 87 ح 90 کلّها عن ربعی بن خراش عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، کنز العمّال : ج 1 ص 116 ح 542 .
2- .مسند ابن حنبل : ج 1 ص 281 ح 1112 عن الإمام علی علیه السلام .
3- .شعب الإیمان : ج 1 ص 257 ح 278 ، صحیح ابن حبّان : ج 1 ص 398 ح 173 ولیس فیه «الإیمان» وکلاهما عن عمر ، کنز العمّال : ج 1 ص 23 ح 1 .
4- .صحیح مسلم : ج 1 ص 37 ح 1 ، سنن أبی داود : ج 4 ص 224 ح 4695 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 7 ح2610 ، سنن ابن ماجه : ج 1 ص 24 ح 63 ، سنن النسائی : ج 8 ص 102 نحوه وکلّها عن عمر ، کنز العمّال : ج 1 ص 337 ح 1543 .
5- .الخصال : ص 609 ح 9 عن الأعمش ، بحارالأنوار : ج 10 ص 228 ح 1 .
ص: 125
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بنده مؤمن نیست ، مگر آن گاه که به چهار چیز ، ایمان داشته باشد : شهادت دهد که معبودی جز خدای یگانه و بی انباز نیست ، و این که من فرستاده خدایم و مرا به حق به پیامبری برانگیخته است ، و به زنده شدنِ پس از مرگ ، ایمان داشته باشد ، و به تقدیر ، ایمان داشته باشد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ بنده ای ایمان نیاورده ، تا آن گاه که به چهار چیز ، ایمان آورد : به خدا ایمان آورد و به این که خداوند ، مرا به حق به پیامبری برانگیخته است ، و به رستاخیزِ پس از مرگ ، ایمان آورَد و به تقدیر ، خوب و بدش ، ایمان آورَد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ایمان ، آن است که به خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش ایمان آوری ، به بهشت و دوزخ و ترازو (حسابرسی کارها) ایمان آوری ، به رستاخیزِ پس از مرگ ایمان آوری و به سرنوشت ، نیک و بدش ، ایمان آوری .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ایمان ، آن است که به خدا و فرشتگان او و کتاب ها و فرستادگانش و به آخرت ، ایمان آوری و به تقدیر ، نیک و بدش ، باور داشته باشی .
امام صادق علیه السلام :ایمان ، به جا آوردنِ واجبات است و دوری کردن از گناهان بزرگ . ایمان ، شناختِ به دل است و گواهی به زبان و به کار بستن در عمل و گواهی به وجود عذاب قبر و وجود مُنکِر و نَکیر (دو فرشته بازپرس در قبر) و برانگیخته شدن پس از مرگ ، و حسابرسی و صراط و ترازو . ایمان به خدا تحقّق نمی یابد ، مگر با بیزاری جستن از دشمنان خداوند عز و جل .
.
ص: 126
عنه علیه السلام :لَمّا کانَتِ اللَّیلَهُ الَّتی اُصیبَ حَمزَهُ فی یَومِها دَعاهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا حَمزَهُ یا عَمَّ رَسولِ اللّهِ ، یوشِکُ أن تَغیبَ غَیبَهً بَعیدَهً ، فَما تَقولُ لَو وَرَدتَ عَلَی اللّهِ تَبارَکَ وتَعالی وسَأَلَکَ عَن شَرائِعِ الإِسلامِ وشُروطِ الإِیمانِ ؟ فَبَکی حَمزَهُ وقالَ : بِأَبی أنتَ واُمّی أرشِدنی وفَهِّمنی ، فَقالَ : یا حَمزَهُ تَشهَدُ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ مُخلِصا ، وأنّی رَسولُ اللّهِ بَعَثَنی بِالحَقِّ . فَقالَ حَمزَهُ : شَهِدتُ . قالَ : وأنَّ الجَنَّهَ حَقٌّ ، وأنَّ النّارَ حَقٌّ ، وأنَّ السّاعَهَ آتِیَهٌ لا رَیبَ فیها ، وَالصِّراطَ حَقٌّ ، وَالمیزانَ حَقٌّ ، و « مَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْرًا یَرَهُ * وَ مَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ» (1) و « فَرِیقٌ فِی الْجَنَّهِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ » (2) وأنَّ عَلِیّاً أمیرُ المُؤمِنینَ . قالَ حَمزَهُ : شَهِدتُ وأقرَرتُ وآمَنتُ وصَدَّقتُ . (3)
کمال الدین عن عبد العظیم بن عبد اللّه الحسنی :دَخَلتُ عَلی سَیِّدی عَلِیِّ بنِ مُحَمَّدٍ علیهماالسلام ، فَلَمّا بَصُرَ بی ، قالَ لی: مَرحَبا بِکَ یا أبَا القاسِمِ، أنتَ وَلِیُّنا حَقّا. قالَ: فَقُلتُ لَهُ: یَابنَ رَسولِ اللّهِ، إنّی اُریدُ أن أعرِضَ عَلَیکَ دینی، فَإِن کانَ مَرضِیّا ثَبَتُّ عَلَیهِ حَتّی ألقَی اللّهَ عز و جل . فَقالَ: هاتِ یا أبَا القاسِمِ . فَقُلتُ: إنّی أقولُ: إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی واحِدٌ لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ، خارِجٌ عَنِ الحَدَّینِ؛ حَدِّ الإِبطالِ وحَدِّ التَّشبیهِ، وإنَّهُ لَیسَ بِجِسمٍ ولا صورَهٍ، ولا عَرَضٍ ولا جَوهَرٍ، بَل هُوَ مُجَسِّمُ الأَجسامِ، ومُصَوِّرُ الصُّوَرِ، وخالِقُ الأَعراضِ وَالجَواهِرِ، ورَبُّ کُلِّ شَیءٍ ومالِکُهُ وجاعِلُهُ ومُحدِثُهُ ، وأنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَبدُهُ ورَسولُهُ خاتَمُ النَّبِیّینَ ، فَلا نَبِیَّ بَعدَهُ إلی یَومِ القِیامَهِ ، وأنَّ شَریعَتَهُ خاتِمَهُ الشَّرائِعِ فَلا شَریعَهَ بَعدَها إلی یَومِ القِیامَهِ . وأقولُ : إنَّ الإِمامَ وَالخَلیفَهَ ووَلِیَّ الأَمرِ بَعدَهُ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ، ثُمَّ الحَسَنُ ثُمَّ الحُسَینُ ثُمَّ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ ثُمَّ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ موسَی بنُ جَعفَرٍ ثُمَّ عَلِیُّ بنُ موسی ثُمَّ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ ثُمَّ أنتَ یا مَولایَ . فَقالَ علیه السلام : ومِن بَعدِیَ الحَسَنُ ابنی ، فَکَیفَ لِلنّاسِ بِالخَلَفِ مِن بَعدِهِ ؟ فَقُلتُ : وکَیفَ ذاکَ یا مَولایَ ؟ قالَ : لِأَ نَّهُ لا یُری شَخصُهُ ولا یَحِلُّ ذِکرُهُ بِاسمِهِ حَتّی یَخرُجَ فَیَملَأَ الأَرضَ قِسطاً وعَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً وظُلما . قالَ: فَقُلتُ : أقرَرتُ . وأقولُ : إنَّ وَلِیَّهُم وَلِیُّ اللّهِ، وعَدُوَّهُم عَدُوُّ اللّهِ، وطاعَتَهُم طاعَهُ اللّهِ ، ومَعصِیَتَهُم مَعصِیَهُ اللّهِ . وأقولُ : إنَّ المِعراجَ حَقٌّ ، وَالمُساءَلَهَ فِی القَبرِ حَقٌّ ، وإنَّ الجَنَّهَ حَقٌّ ، وَالنّارَ حَقٌّ ، وَالصِّراطَ حَقٌّ ، وَالمیزانَ حَقٌّ ، وإنَّ السّاعَهَ آتِیَهٌ لا رَیبَ فیها ، وإنَّ اللّهَ یَبعَثُ مَن فِی القُبورِ . وأقولُ : إنَّ الفَرائِضَ الواجِبَهَ بَعدَ الوِلایَهِ : الصَّلاهُ وَالزَّکاهُ وَالصَّومُ وَالحَجُّ وَالجِهادُ وَالأَمرُ بِالمَعروفِ وَالنَّهیُ عَنِ المُنکَرِ . فَقالَ عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام : یا أبَا القاسِمِ، هذا وَاللّهِ دینُ اللّهِ الَّذِی ارتَضاهُ لِعِبادِهِ، فَاثبُت عَلَیهِ، ثَبَّتَکَ اللّهُ بِالقَولِ الثّابِتِ فِی الحَیاهِ الدُّنیا وفِی الآخِرَهِ . (4)
.
1- .الزلزله : 7 و 8 .
2- .الشوری : 7.
3- .طرف من الأنباء : ص 125 عن عیسی بن المستفاد عن الإمام الکاظم علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 22 ص 279 ح 32 .
4- .کمال الدین : ص 379 ح 1 ، التوحید : ص 81 ح 37 ، الأمالی للصدوق : ص 419 ح 557 ، کفایه الأثر : ص 282 ، روضه الواعظین : ص 39 ، بحارالأنوار : ج 69 ص 1 ح 1 .
ص: 127
امام صادق علیه السلام :در شبِ آن روزی که حمزه به شهادت رسید ، پیامبر خدا او را فرا خواند و فرمود : «ای حمزه ، ای عموی پیامبر خدا ! زودا که تو از میان ما بروی . پس اگر بر خداوند تبارک و تعالی وارد شدی و از تو در باره باورهای اسلام و شروط ایمان پرسید ، چه می گویی؟» . حمزه گریست و گفت : پدر و مادرم به فدایت ! مرا راه نمایی کن و به من تعلیم ده . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «ای حمزه ! از سرِ اخلاص ، گواهی می دهی که معبودی جز خدای یگانه نیست و من ، فرستاده خدایم و مرا به حق فرستاده است» . حمزه گفت : گواهی می دهم . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «و گواهی می دهی که بهشت ، راست است ، دوزخ ، راست است ، قیامت ، آمدنی است و تردیدی در آن نیست ، صراط راست است ، ترازو راست است و «هر کس به اندازه ذرّه ای کار نیک کند ، آن را می بیند و هر کس به اندازه ذرّه ای کار بد کند ، آن را می بیند» و «گروهی در بهشت اند و گروهی در دوزخ» ، و این که علی ، امیر مؤمنان است» . حمزه گفت : [به همه اینها] شهادت می دهم و گواهی می دهم و ایمان دارم و تصدیق می کنم .
کمال الدین به نقل از عبد العظیم بن عبد اللّه حسنی :بر سَروَرم علی بن محمّد (امام هادی) علیه السلام وارد شدم . چشمش که به من افتاد ، فرمود : «خوش آمدی ، ای ابو القاسم ! تو دوست راستین ما هستی» . گفتم : ای پسر پیامبر خدا! می خواهم دینم را برای شما باز گویم تا اگر رضایت بخش بود ، بر آن پایداری ورزم ، تا آن گاه که خداوند عز و جل را دیدار می کنم . فرمود : «بگو ، ای ابو القاسم!» . گفتم : من معتقدم که : خداوند تبارک و تعالی یکی است و چیزی همانند او نیست و از دو مرز ، بیرون است : مرز ابطال [و تعطیل و نفی صفات] و مرز تشبیه ، و این که او نه جسم است و نه صورت و نه عَرَض و نه جوهر ؛ بلکه خود ، پدید آورنده اجسام است و صورت بخش صورت ها و آفریننده عَرَض ها و جوهرها ، و او پروردگار هر چیز و مالک و آفریننده و پدید آورنده آن است و معتقدم که محمّد صلی الله علیه و آله ، بنده و فرستاده او و واپسینِ پیامبران است که پس از او تا روز قیامت ، پیامبری نخواهد آمد و شریعت او پایان بخش همه شریعت هاست که پس از آن تا روز قیامت ، هیچ شریعتی نخواهد آمد . معتقدم که : پیشوا و جانشین و زمامدارِ پس از او ، امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام است ، سپس حسن ، سپس حسین ، سپس علی بن الحسین ، سپس محمّد بن علی ، سپس جعفر بن محمّد ، سپس موسی بن جعفر ، سپس علی بن موسی ، سپس محمّد بن علی علیهم السلام و سپس شما ، ای سَرورم ! امام هادی علیه السلام فرمود : «و پس از من ، فرزندم حسن . مردم با جانشینِ پس از او چگونه خواهند بود؟!» . گفتم : سَرورم! [مگر] چگونه است ؟ فرمود : «چون او از دیده ها غایب می شود و بردن نامش روا نیست ، تا آن گاه که ظهور می کند و زمین را همچنان که از ستم و کژی آکنده شده است ، از داد و راستی می آکَنَد» . گفتم : [اینها را نیز] می پذیرم و معتقدم که : دوست ایشان ، دوست خداست و دشمن ایشان ، دشمن خدا ، و فرمان برداری از ایشان ، فرمان برداری از خدا و نافرمانی ایشان ، نافرمانی خداست . معتقدم که : معراج [پیامبر صلی الله علیه و آله ] ، راست است . پرسش در قبر ، راست است . بهشت ، راست است . آتش دوزخ ، راست است . صراط ، راست است . ترازو راست است . قیامت ، آمدنی است و تردیدی در آن نیست و خداوند ، آنان را که در گورهایند ، بر می انگیزد . معتقدم که : وظایف واجب ، پس از ولایت ، عبارت اند از : نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و امر به معروف و نهی از منکر . امام هادی علیه السلام فرمود : «ای ابو القاسم ! به خدا سوگند ، این همان دینی است که خداوند برای بندگانش پسندیده است . پس بر آن ، استوار بمان . خداوند در دنیا و آخرت ، تو را با گفتار [و عقیده] ثابت ، استوار بدارد !» .
.
ص: 128
. .
ص: 129
. .
ص: 130
الکافی عن إسماعیل الجعفی :دَخَلَ رَجُلٌ عَلی أبی جَعفَرٍ علیه السلام ومَعَهُ صَحیفَهٌ ، فَقالَ لَهُ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : هذِهِ صَحیفَهُ مُخاصِمٍ یَسأَلُ عَنِ الدّینِ الَّذی یُقبَلُ فیهِ العَمَلُ ، فَقالَ : رَحِمَکَ اللّهُ هذَا الَّذی اُریدُ . فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : شَهادَهُ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ ، وأنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَبدُهُ ورَسولُهُ ، وتُقِرُّ بِما جاءَ مِن عِندِ اللّهِ ، وَالوِلایَهُ لَنا أهلَ البَیتِ ، وَالبَراءَهُ مِن عَدُوِّنا ، وَالتَّسلیمُ لِأَمرِنا وَالوَرَعُ وَالتَّواضُعُ ، وَانتِظارُ قائِمِنا فَإِنَّ لَنا دَولَهً إذا شاءَ اللّهُ جاءَ بِها . (1)
رجال الکشّی عن أبی سلمه الجمال :دَخَلَ خالِدٌ البَجَلِیُّ عَلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام وأنَا عِندَهُ فَقالَ لَهُ : جُعِلتُ فِداکَ إنّی اُریدُ أن أصِفَ لَکَ دینِیَ الَّذی أدینُ اللّهَ بِهِ ، وقَد قالَ لَهُ قَبلَ ذلِکَ : إنّی اُریدُ أن أسأَلَکَ ، فَقالَ لَهُ : سَلنی ، فَوَ اللّهِ لا تَسأَلُنی عَن شَیءٍ إلّا حَدَّثتُکَ بِهِ عَلی حَدِّهِ لا أکتُمُهُ . قالَ : إنَّ أوَّلَ ما اُبدی أنّی أشهَدُ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ ، لَیسَ إلهٌ غَیرَهُ . قالَ : فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : کَذلِکَ رَبُّنا لَیسَ مَعَهُ إلهٌ غَیرُهُ . ثُمَّ قالَ : وأشهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ ورَسولُهُ . قالَ : فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : کَذلِکَ مُحَمَّدٌ ، عَبدُ اللّهِ مُقِرٌّ لَهُ بِالعُبودِیَّهِ ورَسولُهُ إلی خَلقِهِ . ثُمَّ قالَ : وأشهَدُ أنَّ عَلِیّاً علیه السلام کانَ لَهُ مِنَ الطّاعَهِ المَفروضَهِ عَلَی العِبادِ مِثلُ ما کانَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عَلَی النّاسِ . قالَ : کَذلِکَ کانَ علیه السلام . قالَ : وأشهَدُ أنَّهُ کانَ لِلحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ بَعدَ عَلِیٍّ علیه السلام مِنَ الطّاعَهِ الواجِبَهِ عَلَی الخَلقِ مِثلُ ما کانَ لِمُحَمَّدٍ وعَلِیٍّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِما . فَقالَ : کَذلِکَ کانَ الحَسَنُ . قالَ : وأشهَدُ أنَّهُ کانَ لِلحُسَینِ مِنَ الطّاعَهِ الواجِبَهِ عَلَی الخَلقِ بَعدَ الحَسَنِ ما کانَ لِمُحَمَّدٍ وعَلِیٍّ وَالحَسَنِ علیهم السلام . قالَ : فَکَذلِکَ کانَ الحُسَینُ . قالَ : وأشهَدُ أنَّ عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ کانَ لَهُ مِنَ الطّاعَهِ الواجِبَهِ عَلی جَمیعِ الخَلقِ کَما کانَ لِلحُسَینِ علیه السلام . قالَ : کَذلِکَ کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ . قالَ : وأشهَدُ أنَّ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام کانَ لَهُ مِنَ الطّاعَهِ الواجِبَهِ عَلَی الخَلقِ مِثلُ ما کانَ لِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ . قالَ : فَقالَ : کَذلِکَ کانَ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ . قالَ : وأشهَدُ أنَّکَ أورَثَکَ اللّهُ ذلِکَ کُلَّهُ . قالَ : فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : حَسبُکَ اسکُتِ الآنَ ، فَقَد قُلتَ حَقّاً ، فَسَکَتُّ . فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : ما بَعَثَ اللّهُ نَبِیّاً لَهُ عَقِبٌ وذُرِّیَّهٌ إلّا أجری لِاخِرِهِم مِثلَ ما أجری لِأَوَّلِهِم ، وإنّا نَحنُ ذُرِّیَّهُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، أجری لِاخِرِنا مِثلَ ما أجری لِأَوَّلِنا ، ونَحنُ عَلی مِنهاجِ نَبِیِّنا صلی الله علیه و آله ، لَنا مِثلُ ما لَهُ مِنَ الطّاعَهِ الواجِبَهِ. (2)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 22 ح 13 ، الأمالی للطوسی : ص 179 ح 299 نحوه ، بحار الأنوار : ج 69 ص 2 ح 2 .
2- .رجال الکشّی : ج 2 ص 719 ح 796 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 7 ح 8 .
ص: 131
الکافی به نقل از اسماعیل جُعفی :مردی به نزد امام باقر علیه السلام آمد و نوشته ای با او بود . امام باقر علیه السلام بدو فرمود : «این ، نوشته فردی ستیزه جوست که در باره دینی می پرسد که عمل در آن پذیرفته می شود» . آن مرد گفت : رحمت خدا بر تو باد ! این ، همان چیزی است که من می خواهم . امام باقر علیه السلام فرمود : «[آن دین ، عبارت است از] گواهی دادن به این که معبودی جز خدای یگانه و بی انباز نیست و این که محمّد صلی الله علیه و آله ، بنده و فرستاده اوست ، و گواهی دادن به آنچه از نزد خداوند آمده است ، و دوستی و پیروی ما اهل بیت ، و بیزاری از دشمن ما ، و گردن نهادن به فرمان ما ، و خویشتنداری از حرام ، و فروتنی و منتظر قائم ما بودن همانا ما دولتی داریم که خداوند ، هر گاه بخواهد ، آن را می آورد» .
رجال الکشّی به نقل از ابو سَلَمه جمّال :خدمت امام صادق علیه السلام بودم که خالد بَجَلی نیز وارد شد و گفت : می خواهم از شما سؤال کنم . امام صادق علیه السلام به او فرمود : «سؤال کن . به خدا سوگند ، در باره هر چه از من سؤال کنی ، در اندازه اش به تو پاسخ می دهم و پنهانش نمی دارم» . خالد گفت : فدایت شوم! می خواهم دینم را که با آن ، خدا را می پرستم برای شما بازگو کنم . سپس گفت : نخستین چیزی که اظهار می دارم ، این است که گواهی می دهم معبودی جز خدای یگانه و بی انباز نیست و جز او خدایی وجود ندارد . امام صادق علیه السلام فرمود : «چنین است پروردگار ما . هیچ معبودی جز او نیست» . خالد سپس گفت : و گواهی می دهم که محمّد صلی الله علیه و آله ، بنده و فرستاده اوست . امام صادق علیه السلام فرمود : «آری ، محمّد صلی الله علیه و آله چنین است . بنده خدا به این که او بنده خدا و فرستاده او به سوی خلق اوست ، گواهی می دهد» . خالد گفت : و گواهی می دهم که اطاعت از علی علیه السلام ، همان گونه بر بندگان واجب بود که اطاعت از محمّد صلی الله علیه و آله بر مردم واجب بود . فرمود : «آری ، علی علیه السلام چنین بود» . خالد گفت : و گواهی می دهم که اطاعت از حسن بن علی علیه السلام ، همان گونه بر خلق واجب بود که از محمّد و علی که درودهای خدا بر آن دو . فرمود : «آری ، حسن علیه السلام نیز چنین بود» . خالد گفت : و گواهی می دهم که پس از حسن ، اطاعت از حسین علیه السلام ، همان گونه بر خلق واجب بود که از محمّد و علی و حسن علیهم السلام . فرمود : «آری ، حسین علیه السلام نیز چنین بود» . خالد گفت : و گواهی می دهم که اطاعت از علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام ، همان گونه بر همه مردمان واجب بود که از حسین علیه السلام . فرمود : «آری ، علی بن الحسین نیز چنین بود» . گفت : و گواهی می دهم که اطاعت از محمّد بن علی (باقر) علیه السلام ، همان گونه بر خلق واجب بود که از علی بن الحسین ( علیه السلام ) . فرمود : «آری ، محمّد بن علی نیز چنین بود» . گفت : و گواهی می دهم که خداوند ، شما را وارث همه این [مقامات] قرار داد . امام صادق علیه السلام فرمود : «کافی است . دیگر چیزی مگو ؛ چرا که تو حق را گفتی و من ساکت شدم» . سپس خدای را ستود و او را ثنا نمود و آن گاه فرمود : «خداوند ، هیچ پیامبری را مبعوث نکرد که فرزند و ذریّه ای داشته باشد ، مگر آن که آنچه بر اوّلینِ آنان جاری ساخت ، بر آخرینشان نیز جاری ساخت . ما نیز ذریّه محمّد هستیم که درود خدا بر او و خاندانش باد و خدا برای آخرینِ ما ، همان چیزی را جاری ساخت که برای اوّلین ما جاری گردانید . ما بر راه و روش پیامبرمان هستیم که درود خدا بر او و خاندانش باد و اطاعت از ما ، همان گونه واجب است که اطاعت از او واجب بود» .
.
ص: 132
الإمام الصادق علیه السلام :لَیسَ مِن شیعَتِنا مَن أنکَرَ أربَعَهَ أشیاءَ : المِعراجَ ، وَالمُساءَلَهَ فِی القَبرِ ، وخَلقَ الجَنَّهِ وَالنّارِ ، وَالشَّفاعَهَ . (1)
.
1- .صفات الشیعه : ص 129 ح 69 عن محمّد بن عماره عن أبیه ، بحار الأنوار : ج 69 ص 9 ح 11 .
ص: 133
امام صادق علیه السلام :از شیعیان ما نیست کسی که چهار چیز را انکار کند : معراج ، سؤال در قبر ، آفریده شدنِ بهشت و دوزخ ، و شفاعت .
.
ص: 134
الإمام الرضا علیه السلام :مَن أقَرَّ بِتَوحیدِ اللّهِ ونَفیِ التَّشبیهِ عَنهُ ، ونَزَّهَهُ عَمّا لا یَلیقُ بِهِ ، وأقَرَّ أنَّ لَهُ الحَولَ وَالقُوَّهَ وَالإِرادَهَ وَالمَشِیَّهَ ، وَالخَلقَ وَالأَمرَ ، وَالقَضاءَ وَالقَدَرَ ، وأنَّ أفعالَ العِبادِ مَخلوقَهٌ خَلقَ تَقدیرٍ لا خَلقَ تَکوینٍ ، وشَهِدَ أنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله رَسولُ اللّهِ وأنَّ عَلِیّاً وَالأَئِمَّهَ بَعدَهُ حُجَجُ اللّهِ ، ووالی أولِیاءَهُم وعادی أعداءَهُم وَاجتَنَبَ الکَبائِرَ ، وأقَرَّ بِالرَّجعَهِ وَالمُتعَتَینِ ، وآمَنَ بِالمِعراجِ ، وَالمُساءَلَهِ فِی القَبرِ ، وَالحَوضِ وَالشَّفاعَهِ ، وخَلقِ الجَنَّهِ وَالنّارِ ، وَالصِّراطِ وَالمیزانِ ، وَالبَعثِ وَالنُّشورِ ، وَالجَزاءِ وَالحِسابِ ، فَهُوَ مُؤمِنٌ حَقّاً ، وهُوَ مِن شیعَتِنا أهلَ البَیتِ . (1)
.
1- .صفات الشیعه : ص 129 ح 71 عن الفضل بن شاذان ، بحار الأنوار : ج 69 ص 9 ح 11 .
ص: 135
امام رضا علیه السلام :کسی که به یگانگی خدا و مانندْ نداشتن او گواهی دهد و او را از آنچه سزاوارش نیست ، پاک بداند و نیز گواهی دهد که نیرو و توان ، اراده و خواست ، آفریدن و فرمان دادن ، و قضا و قدر ، همه از آنِ اوست و افعال بندگان ، مخلوق به خلق تقدیری است و نه خلق تکوینی ، و گواهی دهد که محمّد صلی الله علیه و آله فرستاده خداست و علی و امامانِ پس از او علیهم السلام حجّت های خدایند ، و دوستان آنان را دوست بدارد و دشمنانشان را دشمن بدارد و از گناهان بزرگ دوری کند و به رجعت و دو مُتعه (متعه نساء و متعه حج) باور داشته باشد و به معراج و سؤال در قبر و به حوض [کوثر] و شفاعت و آفریده شدنِ بهشت و دوزخ ، و [به] صراط و میزان و به رستاخیز و زنده شدنِ دوباره مردگان و به پاداش و حسابرسی ایمان داشته باشد ، او مؤمن حقیقی و از شیعیان ما اهل بیت است .
.
ص: 136
الفصل الثّالث : مبادئ الإیمان3 / 1الفِطرَهُالکتاب«فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ» . (1)
«صِبْغَهَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَهً وَ نَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ» . (2)
«حُنَفَاءَ لِلَّهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ بِهِ» . (3)
الحدیثالکافی عن عبد اللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّهِ عز و جل : «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا» ما تِلکَ الفِطرَهُ ؟ قالَ : هِیَ الإِسلامُ فَطَرَهُمُ اللّهُ حینَ أخَذَ میثاقَهُم عَلَی التَّوحیدِ قالَ : « أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ » (4) وفیهِ المُؤمِنُ وَالکَافِرُ . (5)
.
1- .الروم : 30 .
2- .البقره : 138 .
3- .الحجّ : 31 .
4- .الأعراف : 172 .
5- .الکافی : ج 2 ص 12 ح 2 ، التوحید : ص 329 ح 3 ، مختصر بصائر الدرجات : ص 158 وص160 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 44.
ص: 137
فصل سوم: خاستگاه های ایمان
3 / 1 سرشت
فصل سوم: خاستگاه های ایمان3 / 1سرشتقرآن«پس روی خود را با گرایش تمام به حق، به سوی این دین کن ؛ با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خدا تغییرپذیر نیست. این است همان دین پایدار ؛ ولی بیشترِ مردم نمی دانند» .
«این است نگارگریِ خدا ، و کیست خوش نگارتر از خدا؟ و ما پرستنده او هستیم» .
«گرونده خالص به خدا باشید ، نه شریک گیرنده برای او» .
حدیثالکافی به نقل از عبد اللّه بن سنان :از امام صادق علیه السلام پرسیدم : مقصود از سرشت ، در این سخن خداوند عز و جل : «با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است» چیست؟ فرمود : «اسلام است . خداوند ، مردم را به سرشت یکتاپرستی آفرید و آن ، هنگامی بود که از آنان پیمان گرفت و فرمود : «آیا من پروردگار شما نیستم؟» . در این [پیمان گرفتن] ، مؤمن و کافر ، هر دو ، حاضر بودند .
.
ص: 138
الإمام الصادق علیه السلام فی قَولِ اللّهِ عز و جل : «صِبْغَهَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَهً» :الإِسلامُ . (1)
الکافی عن زراره عن الإمام الباقر علیه السلام ، قال :سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّهِ عز و جل : «حُنَفَاءَ لِلَّهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ بِهِ» ؟ قالَ : الحَنیفِیَّهُ مِنَ الفِطرَهِ الَّتی فَطَرَ اللّهُ النّاسَ عَلَیها «لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ» قالَ : فَطَرَهُم عَلَی المَعرِفَهِ بِهِ . (2)
الإمام الباقر علیه السلام فی تَفسیرِ قَولِهِ عز و جل : «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا» :هُوَ لا إلهَ إلَا اللّهُ ، مُحَمَّدٌ رَسولُ اللّهِ ، عَلِیٌّ أمیرُ المُؤمِنینَ وَلِیُّ اللّهِ ، إلی هاهُنَا التَّوحیدُ (3) . (4)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 14 ح 1 عن عبد اللّه بن سنان وح 3 عن محمّد بن مسلم عن أحدهما علیهماالسلام ، معانی الأخبار : ص 188 ح 1 عن أبان ،المحاسن : ج 1 ص 375 ح 822 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الباقر علیه السلام نحوه ، تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 62 ح 108 عن زراره عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 67 ص 132 ح 2 .
2- .الکافی: ج 2 ص 12 ح 4 ، التوحید: ص 330 ح 9 ، المحاسن : ج 1 ص 375 ح 824 ، مختصر بصائر الدرجات: ص 160 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار :ج 67 ص 135 ح 7 .
3- .معنی کون الفطره هی الشهادات الثلاث أنّ الإنسان مفطور علی الاعتراف باللّه لا شریک له بما یجد من الحاجه إلی الأسباب المحتاجه إلی ما وراءهاوهو التوحید وبما یجد من النقص المحوج إلی دین یدین به لیکمله وهو النبوّه ، وبما یجد من الحاجه إلی الدخول فی ولایه اللّه بتنظیم العمل بالدین وهو الولایه والفاتح لها فی الإسلام هو علی علیه السلام ، ولیس معناه أنّ کلّ إنسان حتّی الإنسان الأوّلیّ یدین بفطرته بخصوص الشهادات الثلاث . وإلی هذا یؤول معنی الروایه السابقه أنّها الولایه فإنّها تستلزم التوحید والنبوّه وکذا ما مرّ من تفسیره الفطره بالتوحید فإنّ التوحید هو القول بوحدانیه اللّه تعالی المستجمع لصفات الکمال المستلزمه للمعاد والنبوّه والولایه فالمآل فی تفسیرها بالشهادات الثلاث والتوحید والولایه واحد (المیزان فی تفسیر القرآن : ج 16 ص 187) .
4- .تفسیر القمّی : ج 2 ص 155 عن الهیثم بن عبد اللّه عن الإمام الرضا عن أبیه علیهماالسلام ، التوحید: ص 329 ح 7 عن عبد الرحمن بن کثیر عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 3 ص 277 ح 3 .
ص: 139
امام صادق علیه السلام در باره این سخن خداوند عز و جل : «این است نگارگریِ خدا ، و کیست خوش نگارتر از خدا؟» :[مقصود از نگارگریِ خدا ]اسلام است .
الکافی به نقل از زراره :از امام باقر علیه السلام در باره این سخن خداوند عز و جل : «گرونده خالص به خدا باشید ، نه شریک گیرنده برای او» پرسیدم . فرمود : «گرایش ناب به خداوند ، از همان سرشتی است که خداوند ، مردم را بر آن سرشت آفرید «و آفرینش خدا تغییرپذیر نیست» . آنان را بر سرشت شناخت خود (خداشناسی) آفرید» .
امام باقر علیه السلام در تفسیر این سخن خداوند عز و جل : «با همان سرشت خدا که مردم را بر آن سرشته است» :آن سرشت ، شهادت دادن به این است که معبودی جز خدای یگانه نیست ، محمّد صلی الله علیه و آله فرستاده خداست ، و علی امیر مؤمنان ولیّ خداست . توحید تا این جاست . 1
.
ص: 140
3 / 2العَقلُالکتاب«إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ الَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَایَاتٍ لِّأُوْلِی الْأَلْبَابِ * الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَی جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلاً سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» . (1)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :قَسَّمَ اللّهُ العَقلَ ثَلاثَهَ أجزاءٍ ، فَمَن کُنَّ فیهِ کَمُلَ عَقلُهُ ، ومَن لَم یَکُنَّ [فیهِ ]فَلا عَقلَ لَهُ : حُسنُ المَعرِفَهِ بِاللّهِ ، وحُسنُ الطّاعَهِ للّهِِ ، وحُسنُ الصَّبرِ عَلی أمرِ اللّهِ . (2)
تحف العقول :قَدِمَ المَدینَهَ رَجُلٌ نَصرانِیٌّ مِن أهلِ نَجرانَ ، وکانَ فیهِ بَیانٌ ولَهُ وَقارٌ وهَیبَهٌ ، فَقیلَ : یا رَسولَ اللّهِ ، ما أعقَلَ هذَا النَّصرانِیَّ ؟! فَزَجَرَ القائِلَ وقالَ : مَه ! إنَّ العاقِلَ مَن وَحَّدَ اللّهَ وعَمِلَ بِطاعَتِهِ. (3)
الإمام علیّ علیه السلام :بِصُنعِ اللّهِ یُستَدَلُّ عَلَیهِ، وبِالعُقولِ تُعتَقَدُ مَعرِفَتُهُ، وبِالنَّظَرِ تَثبُتُ حُجَّتُهُ. (4)
عنه علیه السلام :الحَمدُ للّهِِ ... الَّذی بَطَنَ مِن خَفِیّاتِ الاُمورِ ، وظَهَرَ فِی العُقولِ بِما یُری فی خَلقِهِ مِن عَلاماتِ التَّدبیرِ ، الَّذی سُئِلَتِ الأَنبِیاءُ عَنهُ فَلَم تَصِفهُ بِحَدٍّ ولا بِبَعضٍ ، بَل وَصَفَتهُ بِفِعالِهِ ودَلَّت عَلَیهِ بِآیاتِهِ ، لا تَستَطیعُ عُقولُ المُتَفَکِّرینَ جَحدَهُ ؛ لِأَنَّ مَن کانَتِ السَّماواتُ وَالأَرضُ فِطرَتَهُ وما فیهِنَّ وما بَینَهُنَّ وهُوَ الصّانِعُ لَهُنَّ ، فَلا مَدفَعَ لِقُدرَتِهِ. (5)
.
1- .آل عمران : 190 191 .
2- .تحف العقول : ص 54 ، الخصال : ص 102 ح 58 وفیه «البصیره» بدل «الصبر» ، مشکاه الأنوار : ص 437 ح 1465 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 106 ح 1 ؛حلیه الأولیاء : ج 1 ص 21 و ج3 ص 323 الرقم 250 کلاهما عن أبی سعید الخدری .
3- .تحف العقول : ص 54 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 158 ح 146.
4- .الإرشاد : ج 1 ص 223 عن صالح بن کیسان ، الأمالی للمفید : ص 254 ح 4 عن محمّد بن زیدالطبریّ عن الإمام الرضا علیه السلام ، التوحید : ص 35 ح 2 عن القاسم بن أیّوب العلوی عن الإمام الرضا علیه السلام ، الاحتجاج : ج 2 ص 360 ح 283 عن الإمام الرضا علیه السلام وفی الثلاثه الأخیره «بالفطره» بدل «بالنظر» ، تحف العقول : ص 62 وفیه «بالفکره» بدل «بالنظر» ، بحار الأنوار : ج4 ص228 ح3 .
5- .الکافی : ج 1 ص 141 ح 7 ، التوحید : ص 31 ح 1 وفیه «بنقص» بدل «ببعض» وکلاهما عن الحارث الأعور ، بحار الأنوار : ج 4 ص 265 ح 14 .
ص: 141
3 / 2 خِرَد
3 / 2خِرَدقرآن«مسلّماً در آفرینش آسمان ها و زمین، و در آمد و شدِ شب و روز، برای خردمندان ، نشانه هایی [ قانع کننده ]هست ؛ همانان که خدا را [ در همه احوالِ ] ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده ، یاد می کنند و در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند [ و می گویند ] : «پروردگارا! اینها را بیهوده نیافریده ای . تو منزّهی! پس ما را از عذاب آتش [دوزخ] ، در امان بدار» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، خِرَد را سه بخش کرده است که در هر کس این سه بخش باشد ، خِردش کامل است و در هر کس نباشد ، از خِرد ، بی بهره است : نیکو شناختن خدا ، نیکو فرمان بردن از خدا و نیکو شکیبایی کردن در کار خدا .
تحف العقول :مردی نصرانی از نجرانیان ، به مدینه آمد . او مردی سخنور بود و وقار و هیبتی داشت . یکی گفت : ای پیامبر خدا ! چه خردمند است این نصرانی! پیامبر صلی الله علیه و آله بر آن گوینده نهیب زد که : «خاموش! خردمند ، کسی است که خدای را یگانه بداند و طاعت او را به جای آورد» .
امام علی علیه السلام :با ساخته های خدا ، به [وجود] او پی برده می شود ، و با خردها ، شناخت او حاصل می شود و با اندیشه کردن ، حجّتش ثابت می گردد .
امام علی علیه السلام :سپاس ، خداوند را... که از امورِ نهان ، آگاه است و برای خِردها آشکار ؛ از آن رو که نشانه های تدبیر ، در آفریده های او نمایان است ؛ همو که از پیامبران در باره اش پرسیدند و آنان او را به حد (تمام ذات) یا به جزء (بعض ذات) نشناساندند ؛ بلکه با کارهایش او را شناساندند و با نشانه هایش به او ره نمون شدند . خِردهای اندیشه گران نمی توانند انکارش کنند ؛ زیرا کسی که آسمان ها و زمین و آنچه در آنها و ما بین آنهاست ، آفریده اویند و او سازنده آنهاست ، هیچ چیزی نمی تواند قدرت او را پس زند [و انکار کند] .
.
ص: 142
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ أوَّلَ الاُمورِ ومَبدَأَها وقُوَّتَها وعِمارَتَهَا الَّتی لا یُنتَفَعُ بِشَیءٍ إلّا بِهِ العَقلُ الَّذی جَعَلَهُ اللّهُ زینَهً لِخَلقِهِ ونورا لَهُم ، فَبِالعَقلِ عَرَفَ العِبادُ خالِقَهُم وأنَّهُم مَخلوقونَ ، وأنَّهُ المُدَبِّرُ لَهُم وأنَّهُمُ المُدَبَّرونَ ، وأنَّهُ الباقی وهُمُ الفانونَ ، وَاستَدَلّوا بِعُقولِهِم عَلی ما رَأَوا مِن خَلقِهِ ؛ مِن سَمائِهِ وأرضِهِ ، وشَمسِهِ وقَمَرِهِ ، ولَیلِهِ ونَهارِهِ ، وبِأَنَّ لَهُ ولَهُم خالِقا ومُدَبِّرا لَم یَزَل ولا یَزولُ ، وعَرَفوا بِهِ الحَسَنَ مِنَ القَبیحِ ، وأنَّ الظُّلمَهَ فِی الجَهلِ ، وأنَّ النّورَ فِی العِلمِ ، فَهذا ما دَلَّهُم عَلَیهِ العَقلُ . قیلَ لَهُ : فَهَل یَکتَفِی العِبادُ بِالعَقلِ دونَ غَیرِهِ ؟ قالَ : إنَّ العاقِلَ لِدَلالَهِ عَقلِهِ الَّذی جَعَلَهُ اللّهُ قِوامَهُ وزینَتَهُ وهِدایَتَهُ عَلِمَ أنَّ اللّهَ هُوَ الحَقُّ ، وأنَّهُ هُوَ رَبُّهُ ، وعَلِمَ أنَّ لِخالِقِهِ مَحَبَّهً ، وأنَّ لَهُ کَراهِیَهً ، وأنَّ لَهُ طاعَهً ، وأنَّ لَهُ مَعصِیَهً ، فَلَم یَجِد عَقلَهُ یَدُلُّهُ عَلی ذلِکَ ، وعَلِمَ أنَّهُ لا یوصَلُ إلَیهِ إلّا بِالعِلمِ وطَلَبِهِ ، وأنَّهُ لا یَنتَفِعُ بِعَقلِهِ إن لَم یُصِب ذلِکَ بِعِلمِهِ ، فَوَجَبَ عَلَی العاقِلِ طَلَبُ العِلمِ وَالأَدَبِ الَّذی لا قِوامَ لَهُ إلّا بِهِ. (1)
الإمام الکاظم علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِهِشامٍ :یا هِشامُ ، إنَّ ضَوءَ الجَسَدِ فی عَینِهِ ، فَإِن کانَ البَصَرُ مُضیئا استَضاءَ الجَسَدُ کُلُّهُ . وإنَّ ضَوءَ الرّوحِ العَقلُ ، فَإِذا کانَ العَبدُ عاقِلًا کانَ عالِما بِرَبِّهِ ، وإذا کانَ عالِما بِرَبِّهِ أبصَرَ دینَهُ . وإن کانَ جاهِلًا بِرَبِّهِ لَم یَقُم لَهُ دینٌ . وکَما لا یَقومُ الجَسَدُ إلّا بِالنَّفسِ الحَیَّهِ فَکَذلِکَ لا یَقومُ الدّینُ إلّا بِالنِّیَّهِ الصّادِقَهِ ؛ ولا تَثبُتُ النِّیَّهُ الصّادِقَهُ إلّا بِالعَقلِ. (2)
.
1- .الکافی : ج 1 ص 29 ح 34 عن الحسن بن عمّار .
2- .تحف العقول : ص 396 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 153 ح 30 .
ص: 143
الکافی به نقل از حسن بن عمّار :امام صادق علیه السلام فرمود : «آغاز و پایه کارها و [مایه] نیرو و آبادانی آنها که هیچ چیز جز با وجود آن ، نفعی ندارد ، خِرد است که خداوند ، آن را زیور خلق خود و روشنایی آنان قرار داده است . با خِرد است که بندگان ، آفریدگار خویش را می شناسند و می دانند که آنان مخلوق اند و در می یابند که او تدبیر کننده آنان است و آنان تحت تدبیر اویند ، و او ماندگار است و آنان فناپذیرند . به وسیله خِردهایشان است که با دیدن هر مخلوقی ، از آسمان و زمین و مهر و ماه و شب و روزش ، پی می برند که هم خودشان و هم آن [مخلوق] ، آفریدگاری مدبّر دارند که بی آغاز و بی انجام است . با خِرد است که خوبی را از بدی باز می شناسند ، و در می یابند که تاریکی در نادانی است ، و روشنایی در دانش و دانایی . اینها اموری هستند که خِرد به آنها ره نمون گشته است» . گفته شد : پس آیا بندگان می توانند تنها به خِرد ، بسنده کنند؟ فرمود : «خردمند ، به راه نماییِ همان خِردش که خداوند ، آن را جان مایه و زیور و راه نمای او قرار داده است ، می داند که خدا حق است و پروردگار اوست ، و می داند که آفریدگارش چیزهایی را خوش دارد و چیزهایی را خوش ندارد ، و او را طاعتی است و هم معصیتی ، و خِردش را [به تنهایی ، قادر] نمی بیند که او را به این امور راه نمایی کند و در می یابد که رسیدن به اینها ، جز با دانش و تحصیل آن ممکن نیست و اگر با دانشش به اینها نرسد ، خِردش او را سودی نمی بخشد . پس تحصیل دانش و ادب که جان مایه خِرد است ، بر خردمند واجب است» .
امام کاظم علیه السلام در سفارش به هشام :ای هشام ! روشناییِ تن ، در چشم آن است . پس اگر چشمْ بینا بود ، همه تن ، روشن می شود . روشناییِ جان نیز به خِرد است . پس اگر بنده خردمند بود ، پروردگار خویش را می شناسد و هر گاه پروردگارش را بشناسد ، در دینش بینا می شود ؛ اما اگر به پروردگارش نادان باشد ، هیچ دینی برایش بر پا نمی ماند . همان گونه که تن ، جز با جانِ زنده (خون) بر پا نمی ماند ، دین نیز جز با نیّت درست ، استوار نمی ماند و نیّت درست هم جز با خِرد ، استوار نمی ماند .
.
ص: 144
الإمام علیّ علیه السلام :هَبَطَ جَبرَئیلُ عَلی آدَمَ علیه السلام فَقالَ : یا آدَمُ ، إنّی اُمِرتُ أن اُخَیِّرَکَ واحِدَهً مِن ثَلاثٍ ، فَاختَرها ودَعِ اثنَتَینِ ، فَقالَ لَهُ آدَمُ : یا جَبرَئیلُ ، ومَا الثَّلاثُ ؟ فَقالَ : العَقلُ وَالحَیاءُ وَالدّینُ ، فَقالَ آدَمُ : إنّی قَدِ اختَرتُ العَقلَ ، فَقالَ جَبرَئیلُ لِلحَیاءِ وَالدّینِ : اِنصَرِفا ودَعاهُ ، فَقالا : یا جَبرَئیلُ ، إنّا اُمِرنا أن نَکونَ مَعَ العَقلِ حَیثُ کانَ ، قالَ : فَشَأنَکُما ، وعَرَجَ. (1)
عنه علیه السلام :ما آمَنَ المُؤمِنُ حَتّی عَقَلَ. (2)
عنه علیه السلام :الدّینُ وَالأَدَبُ نَتیجَهُ العَقلِ. (3)
الإمام الصادق علیه السلام :مَن کانَ عاقِلًا کانَ لَهُ دینٌ، ومَن کانَ لَهُ دینٌ دَخَلَ الجَنَّهَ. (4)
3 / 3العِلمُالکتاب«شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَئِکَهُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَائِمَاً بِالْقِسْطِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ» . (5)
.
1- .الکافی : ج 1 ص 10 ح 2 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 416 ح 5906 ، الخصال : ص 102 ح 59 ، الأمالی للصدوق : ص 770 ح 1043 کلّها عن الأصبغ بن نباته، بحار الأنوار : ج 1 ص 86 ح 8.
2- .غرر الحکم : ج 6 ص 70 ح 9553 .
3- .غرر الحکم : ج 2 ص 28 ح 1693 .
4- .الکافی : ج 1 ص 11 ح 6 ، ثواب الأعمال : ص 29 ح 2 کلاهما عن إسحاق بن عمّار ، بحار الأنوار : ج 1 ص 91 ح 20 .
5- .آل عمران : 18 .
ص: 145
3 / 3 دانش
امام علی علیه السلام :جبرئیل علیه السلام بر آدم علیه السلام فرود آمد و گفت : «ای آدم ! من فرمان دارم که تو را در انتخاب یکی از سه چیز ، مخیّر گردانم . پس یکی از آنها را بر گزین و دو دیگر را وا گذار» . آدم گفت : ای جبرئیل ! آن سه چیست؟ جبرئیل گفت : «خِرد و آزَرْم (حیا) و دین» . آدم گفت : من خِرد را برگزیدم . جبرئیل به آزرم و دین گفت : «شما دو بروید و او را وا گذارید» . آن دو به جبرئیل گفتند : ای جبرئیل ! ما دستور داریم که هر کجا خِرد باشد ، با او باشیم . جبرئیل گفت : «پس خود دانید» و بالا رفت .
امام علی علیه السلام :مؤمن ، ایمان نمی آورد ، مگر آن گاه که خِرد ورزد .
امام علی علیه السلام :دین و ادب ، ثمره خِرَدند .
امام صادق علیه السلام :کسی که خردمند باشد ، دیندار است و کسی که دیندار باشد ، به بهشت می رود .
3 / 3دانشقرآن«خدا که همواره به عدل، قیام دارد، گواهی می دهد که جز او هیچ معبودی نیست ، و فرشتگان و دانشوران [ نیز چنین گواهی می دهند ] . جز او که توانا و حکیم است ، هیچ معبودی نیست» .
.
ص: 146
«وَ یَرَی الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ الَّذِی أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ هُوَ الْحَقَّ وَ یَهْدِی إِلَی صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ» . (1)
«وَ لِیَعْلَمَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَیُؤْمِنُواْ بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ» . (2)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :العِلمُ حَیاهُ الإِسلامِ وعِمادُ الإِیمانِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله فی حَدیثٍ طَویلٍ :أمّا عَلامَهُ العِلمِ فَأَربَعَهٌ : العِلمُ بِاللّهِ، وَالعِلمُ بِمُحِبّیهِ وَالعِلمُ بِفَرائِضِهِ ، وَالحِفظُ لَها حَتّی تُؤَدّی. (4)
الإمام علیّ علیه السلام :أصلُ الإِیمانِ العِلمُ. (5)
عنه علیه السلام :الإِیمانُ وَالعِلمُ أخَوانِ تَوأَمانِ ، ورَفیقانِ لا یَفتَرِقانِ. (6)
الإرشاد عن کُمَیل عن الإمام علیّ علیه السلام فی ذِکرِ أوصافِ حُجَجِ اللّهِ عَلَی الخَلقِ :هَجَمَ بِهِمُ العِلمُ عَلی حَقائِقِ الإِیمانِ، فَاستَلانوا روحَ الیَقینِ ، فَأَنِسوا بِمَا استَوحَشَ مِنهُ الجاهِلونَ ، وَاستَلانوا مَا استَوعَرَهُ المُترَفونَ ، صَحِبُوا الدُّنیا بِأَبدانٍ أرواحُها مُعَلَّقَهٌ بِالمَحَلِّ الأَعلی . اُولئِکَ خُلَفاءُ اللّهِ فی أرضِهِ ، وحُجَجُهُ عَلی عِبادِهِ . ثُمَّ تَنَفَّسَ الصُّعَداءَ وقالَ علیه السلام : هاه هاه شَوقا إلی رُؤیَتِهِم ! (7)
.
1- .سبأ : 6 .
2- .الحجّ : 54 .
3- .الدرّ المنثور : ج 2 ص 124 ، کنز العمّال : ج 10 ص 181 ح 28944 کلاهما نقلاً عن أبی الشیخ عن إبن عبّاس .
4- .تحف العقول: ص 19 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 120 ح 11 وفیه «العلم بمحبّته والعلم بمکارهه» بدل ما فی المتن .
5- .بحار الأنوار : ج 69 ص 81 ح 29 و ج 93 ص 57 کلاهما نقلاً عن تفسیر النعمانی .
6- .غرر الحکم : ج 2 ص 47 ح 1785 .
7- .الإرشاد : ج 1 ص 228 ، تحف العقول : ص 171 ، إرشاد القلوب : ص 315 عن سلمان الفارسی کلاهما نحوه ؛ دستور معالم الحکم : ص 71 ، عیون الأخبار لابن قتیبه : ج 2 ص 355 کلاهما نحوه .
ص: 147
«و کسانی که از دانش بهره یافته اند، می دانند که آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، حق است و به راه آن عزیزِ ستوده[ صفات ] ، راهبری می کند» .
«و تا آنان که دانش یافته اند ، بدانند که این [ قرآن ]حق است [ و ]از جانب پروردگار توست. پس بِدان ایمان آورند و دل هایشان برای او خاضع گردد ، و به راستی ، خداوند ، کسانی را که ایمان آورده اند، به سوی راهی راست ، راهبر است» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، جان اسلام و ستون ایمان است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در حدیثی طولانی :نشانه دانش ، چهار چیز است : شناخت خدا ، و شناخت دوستان او ، و شناخت واجبات او و پاسداشت آنها تا آن که به جا آورده شوند .
امام علی علیه السلام :ریشه ایمان ، دانش (شناخت) است .
امام علی علیه السلام :ایمان و دانش ، دو برادر همزاد و دو همراه جدا ناشدنی اند .
الإرشاد به نقل از کمیل ، در بیان ویژگی های حجّت های خدا بر خلق :امام علی علیه السلام فرمود : «دانش [و شناخت] ، آنان را به حقایق ایمان رسانید . پس به جان یقین ، دست یافتند و با آنچه نادانان از آن گریزان اند ، خو گرفتند و آنچه را که نازپروردگان ، درشت و دشوارش می یابند ، نرم و آسان یافتند . در دنیا با بدن هایی زندگی می کنند که روح آنها به جایگاه برین تعلّق دارد . اینان ، جانشینان خدا در زمین او هستند ، و حجّت های او بر بندگانش» . آن گاه نفس عمیقی کشید و فرمود: «وَه ، وَه ، که چه شوقی به دیدن آنها دارم!» .
.
ص: 148
عنه علیه السلام :لِلعِلمِ ثَلاثُ عَلاماتٍ : المَعرِفَهُ بِاللّهِ عَزَّ وجَلَّ ، وبِما یُحِبُّ ، ویَکرَهُ . (1)
عنه علیه السلام :ثَمَرَهُ العِلمِ مَعرِفَهُ اللّهِ. (2)
الإمام الصادق علیه السلام :ثَلاثَهٌ مِن عَلاماتِ المُؤمِنِ: العِلمُ بِاللّهِ ، ومَن یُحِبُّ، ومَن یَکرَهُ. (3)
الإمام الکاظم علیه السلام لِهِشامِ بنِ الحَکَمِ :یا هِشامُ ، ما بَعَثَ اللّهُ أنبِیاءَهُ ورُسُلَهُ إلی عِبادِهِ إلّا لِیَعقِلوا عَنِ اللّهِ ، فَأَحسَنُهُمُ استِجابَهً أحسَنُهُم مَعرِفَهً. (4)
3 / 4الوَحیُالکتاب«وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِی إِلَیْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ » . (5)
«رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلْاءِیمَانِ أَنْ ءَامِنُواْ بِرَبِّکُمْ فَامَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ» . (6)
.
1- .معدن الجواهر : ص 33 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 117 .
2- .غرر الحکم : ج 3 ص 322 ح 4586 .
3- .الکافی : ج 2 ص 235 ح 15 عن السکونی وص 126 ح 9 ، المحاسن : ج 1 ص 411 ح 936 کلاهما عن داود بن فرقد وفیهما «یبغض» بدل «یکره» ،الجعفریات : ص 231 عن الإمام الکاظم عن آبائه عن الإمام علیّ علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 67 ص 357 ح 60 .
4- .الکافی : ج 1 ص 16 ح 12 عن هشام بن الحکم ، تحف العقول : ص 386 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 136 ح 30 .
5- .الأنبیاء : 25 .
6- .آل عمران : 193 .
ص: 149
3 / 4 وحی
امام علی علیه السلام :دانش ، سه نشانه دارد : شناخت خداوند عز و جل ، شناخت آنچه او دوست دارد ، و شناخت آنچه او خوش نمی دارد .
امام علی علیه السلام :میوه دانش ، شناخت خداست .
امام صادق علیه السلام :سه چیز ، از نشانه های مؤمن است : شناخت خدا ، شناخت کسی که خدا دوستش دارد ، و شناخت کسی که خدا او را ناخوش می دارد .
امام کاظم علیه السلام به هشام بن حکم :ای هشام ! خداوند ، پیامبران و رسولانش را به سوی بندگانش نفرستاد ، مگر برای آن که خدا را بشناسند . پس آنان که شناختشان بهتر است ، پذیرششان [نسبت به فرمان های خدا] بهتر است .
3 / 4وحیقرآن«و پیش از تو هیچ پیامبری نفرستادیم ، مگر این که به او وحی کردیم که: «معبودی جز من نیست . پس مرا بپرستید»» .
«پروردگارا! ما شنیدیم که دعوتگری به ایمان فرا می خواند که: «به پروردگار خود ، ایمان آورید» . پس ایمان آوردیم. پروردگارا! پس گناهان ما را بیامرز و بدی های ما را بزدای و ما را در زمره نیکان بمیران» .
.
ص: 150
«فَامِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَکُمْ أَجْرٌ عَظِیمٌ» . (1)
«یَاأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ ءَامِنُواْ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَی رَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلَئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْاخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالَاً بَعِیدًا» . (2)
راجع : النساء : 47 و 170 171 ، المائده : 111 ، الأعراف : 158 ، التوبه : 86 ، الحدید : 7 28 .
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :الحَمدُ للّهِِ ... المُحتَجِبِ بِنورِهِ دونَ خَلقِهِ ... وَابتَعَثَ فیهِمُ النَّبِیِّینَ ... لِیَعقِلَ العِبادُ عَن رَبِّهِم ما جَهِلوهُ؛ فَیَعرِفوهُ بِرُبوبِیَّتِهِ بَعدَما أنکَروا ، ویُوَحِّدوهُ بِالإِلهِیَّهِ بَعدَما عَضَدوا (3) . (4)
الإمام علیّ علیه السلام مِن خُطبَتِهِ فی وَصفِ القُرآنِ :ثُمَّ أنزَلَ عَلَیهِ الکِتابَ ... شِفاءً لا تُخشی أسقامُهُ ، وعِزّا لا تُهزَمُ أنصارُهُ ، وحَقّا لا تُخذَلُ أعوانُهُ ، فَهُوَ مَعدِنُ الإِیمانِ وبُحبوحَتُهُ (5) . (6)
3 / 5التَّوفیقُالکتاب«وَ لَوْ شَاءَ رَبُّکَ لَامَنَ مَن فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمِیعًا أَفَأَنتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّی یَکُونُواْ مُؤْمِنِینَ * وَ مَا کَانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ یَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ» . (7)
.
1- .آل عمران : 179 .
2- .النساء : 136 .
3- .عَضَدوا : أی ذهبوا یمینا وشمالاً؛ من قولک عَضَدتُ الدابَّهَ : أی مَشیت إلی جانبها یمینا أو شمالاً (انظر : المصباح المنیر : ص 415 «عضد») . وفی بحارالأنواروعلل الشرائع : «عندوا» بدل «عضدوا» .
4- .التوحید : ص 44 ح 4 عن إسحاق بن غالب عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، علل الشرائع : ص 119 ح 1 عن إسحاق بن غالب عن الإمام الصادق علیه السلام ،کفایه الأثر : ص 160 عن هشام بن محمّد عن أبیه عن الإمام الحسن علیه السلام ولیس فیه ذیله وکلاهما نحوه ، بحارالأنوار : ج 4 ص 287 ح 19 .
5- .البحبوحه : الوسط (لسان العرب : ج 2 ص 407) .
6- .نهج البلاغه : الخطبه 198 ، بحار الأنوار : ج 92 ص 21 ح 21 .
7- .یونس : 99 و 100 .
ص: 151